Türkler ve Moğollar zeki, dengeli, pratik bir ırka mensup olup ortamın hırçın ve sert tabiatı altında yetişmişler, tabiî bir şekilde kumanda etmeye alışmışlar ve hatta bu karakter genlerine işlemiştir.

Kaynak: Rene Grousset - Bozkır İmparatorluğu syf. 41

Akıncılar
Türkler keşşaflarına "akıncı" derler. Onlar buluttan düşen sağanak gibidir. Bu öyle bir sağanaktır ki büyük bir sele yol açar, gürleyen dalgalar kıyıları aşar ve geçtiği yerde ne var ne yok alıp götürür; fakat uzun sürmez. Sağanak gibi hür olan bu bedenler uzun süre bir yerde kalmazlar; ancak gittikleri yeri yakar, yıkar, yağmalar ve orada kimseyi sağ bırakmazlar. Öyle ki orada yıllar boyunca bir daha kuş cıvıltısı dahi işitilmez.

Bir Yeniçerinin Hatıraları, Konstantin Mihailoviç
Sayfa 124

***

#ANADOLU MOĞOLLARI 

#OĞUZ BOYLARINDA #MOĞOLLAR

BİNGÖL' ÜN MOĞOLCA SOYADLARI

Anadolu’ya geldikleri bilinen Moğol boyları:

1) UYRAT: Muş ve Bingöl bölgelerinde yaşamışlar ve Celayirliler’den sonra tamamiyle Karakoyunlular’a dahil olmuşlardır. (Oirat)

2) SÜNİT: 14. yüzyılda Musul, Diyarbakır ve Ahlat bölgelerinde yaşamışlar, daha sonra Orta Anadolu’ya göç ederek burada varlıklarını devam ettirmişlerdir.

3) BİSU’UT: Aksaray, Kayseri, Konya, Çavuldur grubu, Ankara, Eskişehir, Kütahya ve bu boyla hareket eden Uygur Türkleri de Sivas civarında iskan edilmişlerdir.

4) CELAYİR (Jalair) 7 büyük Moğol boyundan biri olan Celayirler, Cengiz Han'a ilk yıllarında en çok desteği veren boylardan biridir. Türk kökenli olup zamanla Moğollaşan Celayirlerden Anadolu'ya gelenler tekrar Türkleşmiştir.

5) TATAR:

Çalış Cemaati Tataran-ı Gayiban Arsa Yüzü Moğol Alagöz, Çorum Bölüğü

Çavurcu Cemaati Moğol Konya / Ilgın

Garb Yüzü Bölüğü Tataran-ı Mugal.

Kıpçak grubu, Karabağ Tatarları Sarıcalı Javanshir-Cevanşir Tokat, Maraş, Denizli, Afyon, Kırşehir.

Gayiban Tatarları Moğol Alagöz, Çorum

Hamis Ağıl Tataran-ı Mugal Garb Yüzü, Yozgat, Çorum.

Ulu Azman Bölüğü Haymene-i Tataran-ı Moğol Konya / Ilgın, Kulu, Hacımusa, Polatlı, Alanya.

Hamis Ağıl Tataran-ı Mugal Garb Yüzü Moğol Çorum.

Karahitaylu Cemaati Moğol Tatarları Arsa Yüzü Moğol Alagöz, Çorum

6) KİREYİT: Kütahya-Eskişehir bölgesinde yaşamışlardır. Osman Bey zamanında yine bu bölgelerde yaşadığı bilinen Çavdar Tatarları adını, Kireyit Alinak Noyan’ın oğullarından olan Çavdar’dan almışlardır. (Kerait)

7) KURULAS: Baycu ile birlikte Anadolu’ya gelen Yasavur Noyan oğlu Hoca Noyan’ın oğullarıdır. (Burulas-Barlas)

😎 URYANKAT:

Subutay, Celme, Cebe gibi Cengiz Han’ın ünlü kumandanlarının mensup oldukları boy olup, bir kısmı 1277 yılları ile birlikte Anadolu’ya gelmişlerdir. (Urankai)

9) SULDUS:

Temir Taş'ın valiliği sırasında Anadolu’ya gelmişlerdir.

10) ARULAT: 

Erzurum, Eskişehir, Evreşe, Halep, Haymana, Hüsrevpaşahanı, İç-El, Karahisar-ı Şarki, Karaman, Kars, Kavak, Kayseri, Kepsut, Kırşehir, Mihalıç, Nevşehir, Ordu, Rakka, Saruhan, Şam, Şücaeddin ve Yeni-İl’de yerleşmiş, bir bölümü de Balkanlarda Çirmen’e bağlı Uzuncaabathasköy’de iskan olmuştur

11) #MENKUT

12) #SUGANUT

13) #UYGUR: 

Anadolu’daki Moğollar arasında 14.yy'dan önce Uygurlar’a mensup beylerin olup olmadığı tam olarak bilinmemekle birlikte, 14. yüzyılın ilk dönemlerinden itibaren #Timur Taş’ın (Demirtaş) buyruğunda Anadolu’ya gelmişlerdir. Ayrıca, çoğunluğunu Uygur #Türkleri’nin teşkil ettiği bahşi (din adamı), bitikçi (yazıcı), otacı (hekim) gibi çeşitli mesleklerden Türkler de Anadolu’ya gelmişlerdir. Cemaat sayısının 148, hane sayısının 2.621 ve mücerred nüfusun 1.121 olduğu bildirilmektedir. Zamanla bunların sayılarında da artışlar olmuştur.

14) MUSACALI (#Muğalcalı):

(Günümüzde Moğol-Türk geleneklerini en iyi muhafaza eden ve yaşatan bu aşiret çoğunlukla Afyonkarahisar, Emirdağ, Ekizceli, Denizli ve Eskişehir'de iskandır.

Musa Han'ın Şecere'si sırasıyla şöyle:

Cengiz Han > Tülü (Tuluy) > #Hülagü Han > Turgay (Turagay > Baydu > Ali > "Musa Han"

Musa Han 1336 ile 1337 yılları arası İlhanlı hükümdarıdır ve Baydu Han'ın torunudur. Baydu'nun oğlu Ali'nin oğlu'dur. Meraga yakınlarında 10 Nisan günü gerçekleşen muharebede, Arpa Han'ı öldüren Bağdat valisi Oyrat, Ali Padişah tarafından tahta geçirilmiştir.

Bu anlamda Musa Han, Ali Padişah'ın kuklasıydı. Fakat, Celayir Sultanı Hasan Büzurg Musa'ya meydan okudu.

24 Temmuz 1336 tarihinde mağlup olduktan sonra Ali öldürüldü, Musa da Musul'a kaçmak zorunda kaldı.

Musul'da Muğalcalı aşiretine sığınan ve içlerine karışan Musa Han'nın soyu ile isimleri zamanla Muscalı-Musacalı olarak ifade edildi..

15) CIRGIN (Jırgın):

Çurkinler/ Moğol Dağılgan Köyü / Emirdağ, Şuhut.

16) SUTAY (Sutai):

Aşiret-i Moğol Diyarbakır, Şam, Musul.

Moğol İli-Su, Boğazlayan / Yozgat

Bunların dışında:

Samagar, Alpaga (Kayseri)

Barımbay, Bodoncar, Çaykazan (Sivas, Kayseri, Bingöl, Bitlis)

Caungar/Çungar boyu (Amasya,Tokat)

Tos Bugalar (Ankara)

Bisvut Baycu, Kireyit Tayşi, Kuin Tatar, Tengiz Güregen, Çakır Güregen aileleri, Babuk ve Oğulları (Niğde)

Bayancar Tarı, İsmail ağa ve oğulları (Beyşehir)

Ceceliler, Bahadırlar/Bagatırlar (İçel)

Ata Bey ve Oğulları (Ilgın)

Ulu Yörük, Bozok, Dulkadir, Yeni-il ve Halep Türkmenleri ile Yörük teşekkülleri arasında yaşayan cemaatler Musacalılar, Sebekler, Erdenetler, Cungarlar, Çaparlar.

Kırşehir Dulkadirli Tatarları :

Tatarilyas Köyü kurucuları

Noday Tatarları : Çiçekdağ’da ‘’Nogaykızık’’ Köyü kurucuları

Kara Tatarlar: Timur’un ordusunda mensup kişilerden Kaman-Temirli Köyü kurucuları.

Toygar Aşireti: Homurlu Köyü’nde ‘’Tataroğulları’’ soy adı alan oymak , Arık soyadlı kimseler, Çiçekdağ’da Tatar Soyadı alan kişiler ile Kaman Yukarı Çiftlik, Değirmenözü, Çökeşme, Darıözü Köy sakinleri.

~ Kayı Boyu'nda Moğollar ~

Çunkar-Çongar Aşireti: Kırşehir , Boyalık, Güllüce, Çayırkuyusu, ‘’Çankır’’ soyadlılar.

Karakeçili Aşireti: Büyüktefler Küçükteflerk, Kızılcalı, Tepecik, Karaova köylerinde bazı oymakların mensup olduğu aşiret.

(Karakeçili ve Aksalur gibi cemaat üyelerinden Çungar soyadı taşıyanlar.

Aruklu Aşireti: Kaman (Aruklu Cemaati) ‘Arık ve Arıklı’ soyadı ile Çayağzı’nda ‘Arık’ Soyadlılar.

~ Çepni Boyu'nda Moğollar ~

Çunkar-Çongar Aşireti: ‘’Çonkar’’ soyadlılar, (1113) tarihli bir hükümden, Sivas Beylerbeyliği'ne tâbi "Çepni-i Çunkar" adıyla anılan bir kazanın bulunduğu anlaşılmaktadır.

Temirciler-Kandemir Aşireti: ’Demir, Demirci, Özdemir‘’ soyadlarına sahip kişiler.

~ Avşar Boyu'nda Moğollar ~

Çulhalı Aşireti: Kaman’da ve Çiçekdağ’da ‘’Çulhalar-Çulha’’ soyadı alanlar.

Kama-Kaman Aşireti: Kaman İlçesi Kurucuları, Kaman ve Hamit Kasabası’nda ‘’Kaman’’ soyadı alanlar.

Bahadır Aşireti: Homurlu Köylerinde ‘’Bahadır’’ soy adı alan oymak.

Arbişli Aşireti: Kaman-Meşe Köyü’nde ‘’Ağabişoğlu’’ sülalesi.

Köpekli Aşireti: Kırşehir’de Köpek Köyü ile Mucur’a bağlı Köpekli köyü kurucuları ve sakinleri.

Küçüklü Aşireti: Kaman’da ‘’Küçükoğulları’’ sülale adı.

Ceceli Aşireti: Cacabey’in de mensup olduğu aşiret, Ceceli ve Caca soyadına sahip kişiler.

Tok Aşireti: Çiçekdağ ve Akçakent’te ‘’Tok’’ soyadına sahip kişiler.

Taf (Maf) Aşireti: Mucur İlçesi Aydoğmuş Köyü’nde ‘’Tav’’ sülalesi ‘’Güneş’’ soyadı alanlar.

Çemelü Aşireti: Karacaören’de ‘’Çimeli‘’ sülalesi.

Toklu Kömüş Aşireti: Toklumen.

~ Bayındır Boy'unda Moğollar ~

Tülek Aşireti: Çiçekdağ’da birçok Köy’de yaşayanları mensup olduğu aşirettir.

(Beşikli, Timurlu, Hacıhasanlı, Ortahacıahmetli, Hacıduraklı, Yukarıhacıahmetli, Kırdök)

~ Bayat Boyu'nda Moğollar ~

İsmailili Aşireti: İsmail Kethüda adlı taifeye bağlı aşiret.

~ Dulkadirli Hanedan Soyu ~

Zülkadiriye Aşireti: Çiçekdağ’da aynı isimli köy kurucuları.

Dulkadiroğlu Aşireti: Dulkadirli köyleri

Akçakoyunlu Aşireti: Kırşehir’de ve Akçakent’te ‘’Yaycılar’’ sülalesinin mensup olduğu aşiret.

Muradlı Aşireti: İnlimurat köyü kurucuları.

Kuşçular Aşireti: Akcaağıl ve Örenli’de ‘’Kuşçu-Kuş’’ soyadlılar

Barak Aşireti: Akçakent Ödemişli ve Taburoğlu Köyü kurucuları.

Kanglı Aşireti: Akpınar’da ‘’Kanlı’’ soyadı alanlar, Mucur ve Boztepe, Çiçekdağ ve Kaman’da ‘’Kangal’’ soyadı alanlar.

Kara-Musalı Aşireti: Kaman İlçesi ve merkez’de ‘’Karamusalı’’ sülalesi.

Sarıcalar Aşireti: Çiçekdağ ve Akpınar, Kırşehir Alişar Köyü’ndeki ‘Sarıcalar’’

~ Yaparlı Boyu'nda Moğollar ~

Karacalı Aşireti: Akçakent ve Çiçekdağ’da ve köylerinde ‘’Karacaoğlu’’ sülalesi.

İlhanlı'lar döneminde ve sonrasında Anadolu 

~Türk Beylikler döneminde kurulan Moğol - Türk Beylikler:

- Çavdaroğulları

- Çobanoğulları

- Celayiroğulları

- Muzafferoğulları

- Eretna Beyliği (Moğol/Uygur)

Moğolların İskan Edildiği Yerler

Anadolu’da bulunan Moğollar, askeri düzenlerinin de bir sonucu olarak sağ kol ve sol kol olmak üzere ikiye ayrılmışlardır. Sağ koldakiler; İlhanlılar’ın Anadolu valisi Emir Çoban’ın oğlu Temirtaş zamanında Konya, Kayseri ve Niğde bölgelerine getirilirken, sol koldakiler ise; Sivas, Amasya, Tokat ve Çorum bölgelerine getirilmişlerdir. Hatta Kırşehir, Ankara ve Eskişehir bölgelerindeki Moğol oymaklarının da sol kola dahil oldukları sanılmaktadır.

Artan Moğol akınları sonucunda, Doğu Türklerinden ve özellikle Moğollardan oluşan önemli gruplar Anadolu’ya gelmiştir ve bunlar çoğunlukla Tokat, Amasya, Çorum, Kırşehir, Kayseri ve Sivas’ta yani Orta Anadolu’da yaşar.

Orta Anadolu’da yaşayan bu gruplara, sonraları “Tatar” ve siyasi itibarlarını kaybettiklerinden dolayı “Kara Tatar” denilmiştir. 15. yüzyıl başlarında Kara Tatarlar’ın sayısının 40.000 eve ulaştığı sanılmaktadır ki bu rakam ortalama 200.000 kişiye tekabül etmektedir..

Moğol istilasının en önemli sonuçlarınından biri de Anadolu’nun demografik yapısı üzerindeki etkisi olmuştur. Konuya dair ülkemizde çok sayıda çalışma yapılarak siyasi-askeri açıdan ele alınmış ya da Anadolu’nun tamamına yönelik geniş bir çerçeve çizilerek ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Moğol akınları sırasında Anadolu’ya Türk ve Moğol boylarının ilk gelişi Curmagon Noyan’ın bölgeye gönderildiği döneme uzanır. Celaleddin Harzemşah’ı takip eden Curmagon Noyan, komuta ettiği yaklaşık 40.000 kişilik bir kuvvetle Doğu Anadolu sınırlarına dayanmıştı. Bu ordu geri dönmeyeceği için askerler aileleriyle birlikte gelmişlerdi. Hayvan sürüleri ve tüm ağırlıklarını yanlarında getirmiş olan bu Moğol birliğinin 200 bin çadır olduğu ve dolayısıyla da bir milyonluk kalabalık bir nüfusu barındırdığı tahmin edilmektedir. Dört Tümenden müteşekkil olan bu ordunun bir tümeni Türk ve Müslüman olan Melikşah adlı bir beyin komutasında, Uygur, Karluk, Türkmen ve Küçey adlı Türk kavimleri ile Kaşgar bölgesinden katılmış olan Türklerden diğer Üçü ise Moğollardan oluşmaktaydı.

13. yüzyılın ikinci yarısında Moğollar askeri birliklerini teşkil eden Moğol ve Türk aşiretlerini Anadolu’nun doğu bölgelerine yerleştirdiler. Zira Doğu Anadolu yaylak-kışlak hayat tarzını sürdüren bu aşiretler için uygun özellikleri barındırmaktaydı. Bölgeye esas büyük nüfusun gelişi Hülagü Han'ın Batı seferi sırasında olmuştur. Hülagü Han'ın Moğol boylarının yanı sıra Türkistan'dan Anadolu'ya getirdiği Türk boylarının sayısının Selçuklu döneminde gelen Türkmen göçlerinden çok daha fazla olduğu bilinmektedir. Haçlılarla 3 büyük savaşın ardından, Bizans ve çevre devletlerle birçok savaşa katılan ve büyük nüfus kaybı yaşayan Anadolu Türklerinin bu göçler sonrasında ilerleyen yıllarda yeniden bölgesel güç haline gelebilmiştir.

Hülagü Han'ın ordusunun ana hattını Uyrat, Sulduz, Celayir, Tatar, Sünit olmak üzere Moğol boyları oluşturur.

Moğollar Van Gölü’nün kuzeyindeki Aladağları yaylak olarak kullanıyorlardı. İlhanlı devletinin yıkılışından sonra da bölgede varlıklarını devam ettirdiler. Stratejik öneminden dolayı Ahlat merkezli bir eyalet içerisine aldığı gibi bölgeye Türk ve Moğol boylarını da iskan etmiştir. Akkoyunlu ve Karakoyunlu Türkmenlerinin de Moğol istilasıyla geldikleri düşünülürse Van Gölü Havzası’nın demografik yapısının nasıl teşekkül ettiği daha iyi anlaşılmaktadır. Yukarıda bahsi geçen Türk-Moğol boyları, İlhanlı devletinin yıkılmasıyla başlayan Kara Koyunlu / Akkoyunlu mücadeleleri sonucunda başta Orta Anadolu, Ege, Trabzon, Samsun ve bir kısmı da İran olmak üzere çevreye göç edeceklerdir.

#BİNGÖL'DE MOĞOL SOYADLARI:

Moğolların ve Orta Asya'dan onlarla birlikte hareket eden Türk kitlelerinin karargah olarak kullandıkları Ahlat ve Bingöl üzerine araştırma yaparken ilginç bir durum farkettim. Türkiye genelinde hiç rastlanmayan varsa da nadiren görülebilecek Moğolca kökenli soyadlar, neredeyse % 70 oranında Bingöl'de kullanıyor..

Arslan

Arslangiray

Arıtegin

Asutay

Alpagu

Alpertunga

Apugan

Altunbay

Altunhan

Alantar

Alakuştegin

Akbuga

Anacur

Bagatarhan

Başteymur

Bastu

Batga

Batur

Batuge

Batkitar

Barulay

Bagabala

Balaman

Barac

Bartamay

Barskanmay

Baycuman

Bayantemur

Baluken

Berdibek

Balbars

Baybarz

Baysangur

Bucuka

Butagu

Buçge

Budun

Buduncar

Budulga

Budancamanak

Butanrı

Badakol

Bugu

Bumin

Buyunhan

Buyankara

Bayancuk

Buyurhan

Burtaskiray

Burtakuçin

Burulday

Bataray

Basugay

Bogatekin

Boztimur

Bazencir

Budancir

Bukebudrac

Börübars

Börükoçin

Börütecene

Bocakkıtay

Taragutay

Celayir

Çamuka

Curgotay

Çintay

Çikaray

Çüreban

Çolpan

Çoliga

Çorabatur

Dengizik

Kazanhan

Kıtay

Kayirtar

Kaydu

Kıyatçiğ

Kocinkağ

Kutluktemur

Kolasayin

Karabeyeser

Kaysadu

Kapagan

Gökbüri

Gökalp

Gerguy

Gengeru

Gereksar

Gurhan

Guyildar

Elbuga

Elaltunkar

Elaltunbay

Elhatusaru

Elaltunterin

Elkatmıs

Argunsah

Temura

Tarkoçin

Taygun

Tugunmus

Tuğ

Otağ

Oyrat

Kovaytan

Kolatu

İsen

İsenbuga

Hıtay

Hatısaru

Ulcay

Ulcaytu...

aliokansarıca / denizli                                                                                      KÖK- TENGRİ'NİN ÇOCUKLARINDAN ALINTI .

Tkh Huntorunu Piyi