KUTADGU BİLİG'DEN ÖZLÜ SÖZLER:

"Altın, gümüş ölüme fayda etmez,

 Bilgi ve akıl da onu önlemez. 

 Ölümü önleseydi dünya malı,

 Ölümsüz olurdu Hanlar Hanı"

"Geçicidir bu dünya kalımlı değil;

Sen yitip gitmeyecek bir iyilik yap!"

"Senden önce dünyaya hâkim olanlar hani, 

Nereye gittiler, o güç ve  saltanatları nerede ?"

Kutadgu Bilig | Yusuf Has Hacip

Ugan ol könü çın törü birgüçi

Törümiş kamug halkka yetrü küçi,

“TANRI; KÂDİRDİR, ÂDİLDİR, GERÇEK TÖREYİ KOYAN O’DUR, YARATTIĞI BÜTÜN MAHLÛKLARA GÜCÜ YETER”

“Bu kök tirgüki ol könilik Törü”

“ADÂLETE DAYANAN TÖRE, BU GÖKYÜZÜNÜN DİREĞİDİR”

Türk Bilge Yusuf Has Hacib

( 3192/3463 Beyitler/ Kutadgu Bilig)

"Fazla kibir ve gurura kapılma; güven olmaz bu dünyaya."
Kutadgu Bilig | Yusuf Has Hacip

Akıl senin için iyi ve yeminli bir dosttur. Bilgi senin için çok merhametli bir kardeştir.

"Biligsiz kişi ol kuruğ sır bediz,
biliglig kişi ornı kökte ediz"
"Bilgisiz adam boş bir kalıptan ibarettir; bilgili kimsenin yeri gökten daha yüksektir."

Yusuf Has Hacib /Kutadgu Bilig

"İnsan akılla yükselir, bilgiyle büyür." 

Kutadgu Bilig | Yusuf Has Hacip

"Ukuş ol yula teg karanggu tüni

Bilig ol yarukluk yaruttı sini"

(Akıl karanlık gecede meşale gibidir

Bilgi ışıktır seni aydınlatır)

Yusuf Has Hâcib - Kutadgu Bilig 

Kutadgu Bilig'den:

“bilgisiz togar ol turu ögrenür

 Bilig bilse ötrü kamug iş önür” (KB 1680)

“İnsan bilgisiz doğar ve yaşadıkça öğrenir; bilgi sahibi olunca, her işinde muvaffak olur.”

“Çok dinle lakin az konuş.
Sözü akıl ile söyle ve bilgi ile süsle.”

"Açgözlülük, ilacı olmayan bir hastalıktır. Onu dünyanın bütün hekimleri bir araya gelse bile tedavi edemez."

İnsanın gönlü dipsiz bir deniz gibidir,
Bilgi, onun dibinde yatan bir incidir.

İnsan inciyi denizden çıkarmadıkça,
Fark etmez inci de olsa, çakıl da.

Taştan farksızdır altın kara toprak altında,
Ortaya çıkınca taç olur beylerin başında.

Bilgin bilgisini diline yansıtmazsa,
Bilgisi aydınlatmaz çevresini yıllarca yaşasa da

Gönlünü, dilini doğru tut, Tanrı'ya tap
Aymaz olma, yarınki işini şimdiden yap

Yanılmaktan gelir bu insan adı*
Yanılgı insan için yaratıldı

*Özgün metinde insan=yalnguk, yanılmak= yangluk

Kimi severse insan, onun ayıbı erdem olur.
Kimi sevmezse insan, onun erdemi kusurdur.

Paylaştır malını insanlara, yedir içir
Mal seni harcamasın, sen onu bitir

Bir cahil baş köşede otursa, orası kapı eşiği sayılır.
Bir bilgin eşikte otursa, orası baş köşe sayılır.

Ayrılığın hüznü denizden bile derindir.

Dışı içi, içi de dışı gibi olan,
İşte odur doğru olan insan.

Yüreğini çıkarıp avucuna koyarak insan,
Başkalarının önünde dolaşabilmelidir utanmadan.

Kişi emeğini bilmeyen insana
İnsan denilmez, o benzer hayvana

Küstahlara katılma, fesata uyma
Bu ikisinden kara bulaşır insana

Bu dünya bir bataklıktır. Bataklığa giren dibe batar ve bir daha çıkamaz; orada sevinç arama. Oradan kendini yukarı çek, ibadet ile kulluk görevlerini yerine getir.

Helalin adı kaldı, onu gören yok.
Haram kapışıldı, hâlâ doyan yok.

"Gönül kimi sever, onun kusuru fazilet olur. Kimi sevmezse, onun fazileti kusur görülür."

Dünyanın hali tamamen değişti.
İnsanların gönlü ile dilleri birbirine uymuyor

Bey adil olmalıdır. Ey hâkim, memlekette uzun müddet hüküm sürmek istersen, kanunu doğru yürütmeli ve halkı korumalısın.

Adalet Göğün direğidir
Adaleti yıkanın Dünya başına yıkılır
Adalet terazisi bir bozuldu mu
Dünyanın dengesi alt üst olur

Gönül sırrını açma değme insana
Acı çekersin eğer açtınsa

Aklın süsü dil, dilin süsü sözdür.
Kişinin süsü yüz, yüzün süsü gözdür.

Her işin uygun bir zamanı vardır, vakti geldi mi, kapalı kapılar açılır! Bak bilge kişi ne demiş: Hangi işte acele edersen, uzar geriye kalır; acele işin sonu pişmanlık olur.

Kötüler iyilikte kimi kusurlar bulurlar, Derler ki, kötü olmasa iyi yapacak iş bulamaz.Oysa iyi kötüye bakmaz. İyilik yapmak isteyen daima iyilik eder. Sadece bugünlük rahatını düşünen kötülük işler, fakat yarın sıkıntı çeker. Sen daima iyilik et, o senin ayrılmaz bir arkadaşın olsun. Bugün yaptığın iyiliğin sana bir zararı dokunmaz, fakat inan ki yararını görürsün. Kötülük bugün yararlı, kârlı gibi görünse de yarın mutlaka zararını görürsün.

Gönülsüz nereye doğru atılsa ayak
O yer nice yakın olsa da olur uzak

- Senin bütün erdemlerini, kusurlarını anladım, dedi hükümdar. Şimdi bana adının anlamını söyle. Ne demektir Aydoldu?
Benim adım benin karakterimle ilgilidir. Bilgeler benim tabiatımı aya benzetmişler. Ay doğarken inceciktir, bilirsiniz. Sonra gitgide büyür, dolunur; ışık saçar. Dolunay olup en geniş halini aldıktan sonra yine eksilmeye başlar; güzelliği azalır gider, sonunda kaybolur. Sonra yine doğar. Ben böyleyim işte. Bazen doğar, bazen kaybolurum.

Sen biraz sabret. Vakti gelince kapalı kapılar açılır.

Ey bilgin ve bilge insan ! Bu dünya sadece yiyip içmekten mi ibarettir ?

Bu dünya bir tarladır. Burada bugün ne ekilirse, yarın o biçilecektir. İyilik tohumu ekersen iyilik çıkar, kötülük tohumu ekersen kötülük çıkar. İyilik insana azık, kötülük ise yük olur.

Başın selametini istiyorsan dilini tut, ağzından yakışıksız söz kaçırma. Söz bilerek söylenirse bilgi sayılır; bilgisizin sözü ise kendi başını yer. Söz söylemek faydasız değildir; ama çok sözden de fayda görmedim. Sende sözü sırasında ve az söyle.

İyilik yokuş gibidir, tırmanana zor.
Kötülük iniş gibidir, kolay yapılır.

Yüz güzelliği arama, huy güzelliği ara
Seni memnun der huyu güzel olursa

Kötüler başıboş olursa bak iyiler yiter
İyiler üstün olursa kötüler gider

Yakın tut kendine iyi insanları
Kötüden uzak dur, dokunur zararı

Akıl senin için iyi ve yeminli bir dosttur. Bilgi senin için çok merhametli bir kardeştir.

Halkın dili bozuktur, çekiştirir seni,
İnsanın doğasında vardır kıskançlık, yerler etini.

"Misk ile bilgi birbirine benzer;
Insan bunları yanında gizli tutamaz."

Allâh'a sığın, onun emrine itaatsizlik etme!

Akıl süsü dil, dil süsü sözdür. İnsanın süsü yüz, yüzün süsü gözdür. İnsan sözünü dil dili ile söyler; sözü iyi olursa, yüzü parlar.

Allah'tan ne gelirse ona râzı ol!

Anlayış ve bilgi çok iyi şeydir; eğer bulursan, onları kullan ve uçup göğe çık.

Bir insan bütün dünyaya tamamen sahip olsa bile, sonunda dünya kalır; onun kısmetine ancak iki top bez düşer.

Bu dünya renkli bir gölge gibidir, onun peşine düşersen kaçar; sen kaçarsan o seni kovalar..

Bu dünyanın kusuru bin, meziyeti ise birdir. İnsan bunu nasıl geçirirse, o öyle geçer.

Bütün halka içten gelen merhamet göster.

Bütün iyilikler bilginin faydasıdır. Bilgi ile göğe dahi yol bulunur.

Büyüklük taslayan, kibirli ve küstah adam, tatsız ve sevimsiz olur; kibirli insanın itibari günden güne azalır.

Eğer kendine candan bağlı birisini arıyorsan, sözün kısası, kendinden daha candan birini bulamazsın.

Dâima iyilik yap ki, kendin de iyilik bul.

Doğan ölür, ondan eser olarak söz kalır. Sözünü iyi söyle, ölümsüz olursun.

Dünya ve âhireti her ikisini birden elde etmek istersen, şu birkaç işi bırakma; muktedirsen bunları mutlaka yerine getir!

Elini uzatarak gökteki yıldızları tutsan ve başın göğe değse bile, sonunda sen yine yerdesin.

Ey asil insan! insanlığı elinden bırakma; insanlığa karşı daima insanlıkla muamele et.

İşi adaletle yap, buna gayret et; hiç bir zaman zulüm etme; Allah'a kulluk et ve O'nun kapısına yüz sür.

Hangi iş olursa olsun, sen onu tatlı dille karşıla; her işte tatlı dil kullanırsan saadet sana bağlanır.

Hiç bir işte acele etme, sabırlı ol, kendini tut; sabırlı insanlar arzularına erişirler.

Diline ve gözüne sahip ol, boğazına dikkat et; az ye, fakat helal ye.

Hangi işe girersen, önce sonunu düşün; sonu düşünülmeyen işler, insana zarar getirir.

Başkasının zararını isteme, kendin de zarar verme; hep iyilik yap, kendi heva ve heveslerine hakim ol.

Bak, doğan ölür; ondan, eser olarak, söz kalır; sözünü iyi söyle! ölümsüz olursun.

İnsan inciyi denizden çıkarmadıkça, o ister inci olsun, ister çakıl taşı, fark etmez.

Ey nimet sahibi olan kimse, şükret. Şükredene Tanrı nimetini artırır.

İnsan nadir değil, insanlık nadirdir. İnsan az değil, doğruluk azdır.

İnsanın bunca zahmet çekmesi hep boğazı ve sırtı içindir. Mal toplar, yiyemez; öldükten sonra da vebalı altında kalır.

Çok mal aç gözlüyü doyurmaz. Ecel gelince pişman olur, fakat artık işini yoluna koyamaz.

Akıl bir meşaledir. Kör için göz, ölü vücut için can, dilsiz için sözdür.

Kötülük edersen, kötülüğün karşılığı pişmanlıktır. Elinden gelirse, kötülüğün inadına iyilik yap.

Çok dinle fakat az konuş. Sözü akıl ile söyle ve bilgi ile süsle.

Fenalık cahillikten doğar, hastalıklar kötülükler hep aynı noksanlıktan ileri gelir. Fakat tedavi ile hastalara şifa verilebilir; terbiye ile kötüler iyi edilebilir; okumak yoluyla da bilgisizlere bilgi verilmiş olur.

Gönlünü ve dilini doğru tut!

Gurur faydasızdır, o insanları kendinden soğutur. Alçak gönüllülük ise insanı yükseltir.

Halka faydalı ol, onlara zarar verme!

  

"Halk bozulursa onu beyler düzeltir, Eğer bozulan beyse onu kim düzeltir"

***

"Zekâ nerede olursa orası yücelir; bilgi kimde olursa o ilerler. Bilgiyi bilen insandan hastalık uzaklaşır. Bilgisiz insan hep hastalıklı olur; hastalık tedavi edilmezse insan ölür... "

Yusuf Has Hacip, Kutadgu Bilig

Bey zahmet çekip memleketi tanzim ederse (ülke ve halkı için çalışırsa, adil kanunlar uygularsa, sosyal adaleti sağlarsa)  halk kendi kendine zenginleşir. Halk zenginleşirse beyin her arzusu yerine gelir.

*

Ey devletli hükümdar, kuldan fakir adını kaldıramayan nasıl bey olur.

Kutadgu Bilig

Türk Bilge Yûsuf Hâs Hâcib

“Ey bey, işi işin ehline, işe yarayana, hareketi doğru ve dürüst olana ver. Eğer bir bey işi ehliyetsiz bir kimseye verirse, ehliyetsizliği başkası değil, kendisi göstermiş olur. Tanrı bir kimseyi mes'ûd etmek ve yükseltmek

isterse, ona ehliyetli ve dürüst hizmetkârlar verir.”

Yusuf Has Hacib - Kutadgu Bilig’den Seçmeler

Her mahlûk kendi nasibini alır. Yürüyenler yiyeceklerini ve uçanlar da yemlerini bulurlar.

Her sözü söz diye ağzından çıkarma. Lüzumlu olan sözü düşünerek ve ihtiyatla söyle.

Her bakımdan tam zengin olmak istersen, kanaatkâr ol. Böylece kendi nasibini elde etmiş olursun.

Huzur istersen zahmet ile birlikte gelir. Sevinç istersen kaygı ile birlikte bulunur.

İşe acele ile girme, sabır ve teenni ile hareket et. Acele yapılmış olan işler yarın pişmanlık getirir.

İnen yükselir, yükselen iner, parlayan söner ve yükselen durur.

İnsan süsü, yüz; yüzün süsü, göz; aklın süsü, dil; dilin süsü, sözdür.

İnsan, binlerce yaşasa, arzu ettiği şeylere kavuşsa bile, yine dileği bitmez.

İnsana insanlığı nisbetinde mukabelede bulun. Böyle mukabelede bulunduğu için, insana insan adı verilmiştir.

İnsanı dil kıymetlendirir ve insan onunla saadet bulur. İnsanı dil kıymetten düşürür ve insanın dili yüzünden başı gider.

İnsanların seçkini insanlığa faydalı olan insandır. Halk nazarında muteber kimse, merhametli olan insandır.

İyi hareket et, kötülerin zararlarını ortadan kaldır!”

Kara toprak altındaki altın, taştan farksızdır. Oradan çıkınca, beylerin başında tuğ tokası olur.

Kimin sana biraz emeği geçerse, sen ona karşılık daha fazlasını yapmalısın.

Kötülük değersiz bir şey olduğu için, onu yapan da değersizdir.

Menfaat sandalyeye benzer; başında taşırsan seni küçültür, ayağının altına alırsan seni yükseltir.

Öfke ve gazapla işe yaklaşma; eğer yaklaşırsan, ömrü heder edersin.

Söz ağızda iken sahibinin esiridir, ağızdan çıktıktan sonra sahibi onun esirdir.

Yalnız kendi menfaatini gözeten dosta gönül bağlama. Fayda görmezse, sana düşman olur, ondan vazgeç.

“Kut'un tabiatı hizmet, şiarı adalettir. Fazilet ve kısmet kut'tan doğar… Beyliğe (Hükümdarlığa) yol ondan geçer. Her şey kut'un eli altındadır, bütün istekler onun vasıtası ile gerçekleşir… İlâhidir. Dünyada tam bir iktidar kuşağı bağladı, kurt ile kuzu bir arada yaşadı. Bey, bu makama sen kendi gücün ve isteğin ile gelmedin, onu sana Tanrı verdi. Hükümdarlar iktidarı Tanrı’dan alırlar…”

“Tanrı insanı yarattı, seçti, yüceltti.

 Ona erdem verdi, bilim, kavrayış.

 Gönül verdi hem de dilini açtı.

 Ona güzel biçim verdi, güzel davranış.

 Bilim verdi yükseltti o gün.

 Anlayış verdi çözüldü düğüm.

 Tanrı kime verse anlayış bilim

 O pek çok iyiliğe uzatır elin.”

 Kutadgu Bilig

"Hangi işe girecek olsan, durup sonunu düşün; sonu düşünülmeyen işler, insana zarar getirir."

Kutadgu Bilig | Yusuf Has Hacip

Bilig birle başlar kişi iş başın,

Ukuş birle uksa oŋarur işin 

(Kişi, işe bilgi ile başlar ve akılla devam ettirirse başarıya ulaşır.)

"Yerinde ve yeteri kadar söyle. Çok konuşmak gevezelik, hiç konuşmamak dilsizliktir. Sen öz söyle, öz söz insanı yüceltir."

Kutadgu Bilig - Yusuf Has Hacib 

Bey iki şey ile kendi beyliğini bozar, eğri yola girer ve doğru yoldan şaşar: Bunlardan biri zulüm, biri ihmâlkârlıktır; bu ikisi ile bey memleketini harâp eder.

Kutadgu Bilig - Yusuf Has Hâcib 

Dost edinmek kolay, dostluğu korumak zor

Düşman olmak kolay, barışmak zor

Adaş tutmak asan küdezmeki sarp

Yagı bolmak asan yaraşmakı sarp 

Kutadgu Bilig/Yusuf Has Hacib

KUTADGU BİLİG'DEN ÜLKE YÖNETİCİLERİNE (TÜRK DEVLET ADAMLARINA) ÖĞÜTLER:

“[Halkın] senin üzerinde üç hakkı vardır: bunları öde ve onları zorluğa düşürme.

Bunlardan biri memleketinde gümüş temiz kalsın, onun ayarını koru. (Ülke Ekonomik gücü ile Milli para biriminin değerini koru)

İkincisi halkı adil kanunlar ile idare et; birinin diğerine tahakküme kalkışmasına meydan verme, onları koru. (Adaleti gözet, güçlünün güçsüzü ezmesine izin verme, halkını koru)

Üçüncüsü bütün yolları emin tut; yol kesici ve haydutların hepsini ortadan kaldır. (Asayiş, Huzur ve Emniyeti sağla)”(1)

“Ey kudret sahibi, sen kötülük yapma; sözünle 
ve hareketinle her vakit iyilik etmeye çalış.”(2)

 “Zulüm yanar ateştir, yaklaşanı yakar. Kanun ile ülke genişler (kalkınır) ve Dünya düzene girer; zulüm ile ülke eksilir (geri kalır) ve Dünya bozulur. Zalim, zulmü ile birçok sarayları harap etmiş ve sonunda kendisi açlıktan ölmüştür.”(3)

"İnsan dediğin bilgili ve akıllı insandır; onun dışındakilerin hepsi de hayvan gibidir. Sen ya bilgi bil, insan ol ve kendini yükselt yahut hayvan adını al ve insanlardan uzaklaş.”(4)

  “Bütün kör düğümler (büyük sorunlar) bilgi ile çözülür; bilgi bil, anlayışlı ol, akıl ile yaşa.”(5)

“Ey memleketin başı, ey iktidar sahibi, sen her işte önce bilgiyi tatbik et. Her türlü işi bilgi ile işle; her güzel iş bilgi ile meydana gelir.”(6)

“Memleketi alan onu kılıç (güç) ile almıştır; memleketi tutan onu kalem ile tutmustur. Bir memleketi kılıç ile derhal ele geçirmek mümkündür; fakat kalem (Bilgi ve Adalet) olmayınca, insan onu elinde tutamaz.”(7)

“Kim hakim ve bilgili (Adalet ve Bilim yolunu takip eden) bir bey olmuş ise; memleketini tanzim etmiş ve halkı zengin olmuş; halkın zenginliğini kendisine kalkan yapmıştır.”(8)

 “Kılıç (güç)memleket zapt eder ve zafer kazanır; kalem de (Bilim ve Adalet) memleket tanzim eder ve hazine toplar. Kılıç kan damlatırsa memleket alır; kalemden mürekkep damlarsa, altın gelir (ülke zengin olur).”(9)

"İbadet etmek için, önce çok bilgi edin, bilgisiz ettiğin ibadetten fayda gelmez. Bilgi ile yapılan
ibadetin sevabı çoktur; bilgisiz kimse ibadet ederse, sevap kazanamaz. Bilgisizin ibadet ile meşgul olmasından, bilgilinin uyumasının sevabı daha çoktur.”(10)

“(Din ve Devlet işlerinin birbirinden ayrılması Laikliğin gerekliliğini anlatmakta) Din dalı ile Dünya dalı birbirine karşıdır; ikisi birbirine yaklaşmaz, bunların yolu birbirini keser. Dinin, Dünya ile birleştirilmesi güçtür; bu ikisi bir araya gelmez, bunu bilmek kafidir.”(11)

“(Liyakat ve işin ehil olana verilmesi hakkında) Devleti görmemiş olan bir kimse saadete kavuşursa, onun tabiati gittikçe bozulur ve memlekete felaket getirir. İdarede bulunmamış bir kimse memleketin idaresini eline alırsa, hem eli hem de dili ile halka zulüm eder.”(12)

"İbadeti gizli; yap, insanlar görmesin; bu sözüm bir sır idi; işte simdi açığa vurdum.”(13)

" Eğer ibadet halkın gözü önünde yapılırsa, bu ibadet esassız ve manasız olur. Tanrıya yapılan bütün ibadetler gizli yapılmalı ve bu örtü bugün de herkese açılmamalıdır. Tanrı sevdiği kullarını gizlemiştir; halk bu kullar arasında onları tanıyamaz.”(14)*

*XI.Yüzyılda yaşayan Türk Bilge (Filozof) Yusuf Has Hacib'in Kutadgu Bilig adlı eserinin Türkolog Resid Rahmeti Arat çevirisindeki beyit numaraları:
1-5574-5577
2-5088
3-2032 ve 2034-2035.
4-3165 ve 6611
5-3168
6-5252-5253
7-2425-2426 Ayrıca (219, 224, 252, 281, 303, 1781, 1968, 2720)
8-254 ve 256
9-2714-2715
10-3216 ve 3224-3225
11-5311-5312
12-5757-5758
13-3235
14-3918-3920

Kişi iki türlüg kişi atanur
Biri ögretigli biri ögrenür
İkide naru barca yılkı sanı
Tilese munı tut tilese anı
***
İki türlü insana insan derler:
Biri öğreten, biri öğrenen.
Bu ikisinden başkasını hep hayvan kabul et,
Hangisini istersen onu seç.
Kutadgu Bilig –Yusuf Has Hacip 11.yüzyıl

***

İnsan konuştuğu zaman sözünü mutlaka akıl terazisinde tartmalıdır. Söz bilerek söylenir, bilmeen söz söylenmez. İnsan konuştuğu zaman sözleri şifa olmalı arının balı gibi.

Mademki böyledir, sözü bilerek söyle; sözün gözsüzlere, körlere göz olsun.

Yusuf Has Hacib

Kutadgu Bilig

"Elini uzatarak gökteki yıldızları tutsan ve başın göğe değse bile, sonunda sen yine yerdesin."

"Sana herkesten daha yakın olan, yine kendindir."

Yusuf Has Hâcib - Kutadgu Bilig

"öz asgı tiler dostka birme köngül
asıg bulmasa boldı düşman töngül"
***
"Yalnız kendi çıkarını gözeten dosta gönül bağlama.
Fayda görmezse sana düşman olur sonra.."

Yusuf Has Hacib
Kutadgu Bilig

"Akıl kaçana yetişir, uçanı yakalar, kırığı sarar ve bozuğu düzeltir. Beyler, bilgi ile halka baş olur. Kılıç memleket zapteder ve zafer kazanır; kalem de memleket tanzim eder ve hazine toplar... Hizmet edenin hakkı verilmelidir. Fakir zenginleştirilmeli ve aç doyurulmalıdır."

Yusuf Has Hâcib ve Kutadgu Bilig

 

Kutadgu Bilig'den:

"Herhangi bir bey; halkını  Töreye uygun (Adaletle) yönetmez, halkını korumaz ve halkın serveti, kapanın elinde kalırsa; o halkını ateşin içine atmış olur, memleketi bozulur ve şüphesiz beyliğin temeli yıkılır."

"Ülkende bir kimse bir gece (dahi) kalırsa aç 
Onu, Tanrı sana soracaktır. Gözünü aç!"

TÜRK BİLGELİĞİ

Bu begler baş ol kança barsa başı

Udula barır barça udmış kişi 

Budun artasa anı begler tüzer

Kalı artasa beg anı kim süzer

"Bu beyler baştır; baş nereye giderse onu izleyen bütün insanlar da oraya gider. Halk bozulursa onu beyler düzene sokar; eğer bey bozulursa onu kim düzeltebilir."

11. yüzyılın başlarında Balasagun'da doğmuş olan Türk filozof Yusuf Has Hâcib asil bir aileye mensuptur. Balasagun'da yazmaya başladığı Kutadgu Bilig (Mutluluk Bilgisi) adlı yapıtını 1069 yılında Kaşgar'da tamamlayarak Karahanlı hakanlarından Ebû Ali Hasan ibn Süleyman Arslan Hakan'a sunmuştur.

Kutadgu Bilig, her iki Dünya'da da mutluluğa kavuşmak için gidilmesi gereken yolu göstermek maksadıyla yazılmıştır. Yusuf Has Hâcib'e göre, öteki Dünya'yı kazanmak için bu Dünya'dan el etek çekerek yalnızca ibadetle vakit geçirmek doğru değildir. Çünkü böyle bir insanın ne kendisine ne de toplumuna bir yararı vardır; oysa başkalarına yararlı olmayanlar ölülere benzer; bir insanın erdemi, ancak başka insanlar arasındayken belli olur. Asıl din yolu, kötüleri iyileştirmek, cefaya karşı vefa göstermek ve yanlışları bağışlamaktan geçer. İnsanlara hizmet etmek suretiyle faydalı olmak, bir kimseyi, hem bu Dünya'da hem de öteki Dünya'da mutlu kılacaktır.

Yusuf Has Hâcib bu yapıtında bilimin değerini de tartışır. Ona göre, alimlerin ilmi, halkın yolunu aydınlatır; ilim, bir meşale gibidir; geceleri yanar ve insanlığa doğru yolu gösterir. Bu nedenle alimlere hürmet göstermek ve ilimlerinden yararlanmaya çalışmak gerekir. Eğer dikkat edilirse, bir alimin ilminin diğerinin ilminden farklı olduğu görülür. Mesela hekimler hastaları tedavi ederler; astronomlar ise yılların, ayların ve günlerin hesabını tutarlar. Bu ilimlerin hepsi de halk için faydalıdır. Alimler, koyun sürüsünün önündeki koç gibidirler; başa geçip sürüyü doğru yola sürerler.

Yusuf Has Hâcib, astronomi bilimini öğrenmek isteyenlerin, önce geometri ve hesap kapısından geçmesi gerektiğini söyler. Aritmetik ve cebir, insanı kemâle ulaştırır; toplama, çıkarma, çarpma, bölme, bir sayının iki katını, yarısını ve kare kökünü alma işlemlerini bilen, yedi kat göğü avucunun içinde tutar. Her şey hesaba dayanır.

Bir siyasetnâme veya bir nasihatnâme olarak nitelendirilebilecek Kutadgu Bilig, Yusuf Has Hâcib'in ve içinde yetiştiği çevrenin ilmî ve felsefî birikimi hakkında çok önemli bilgiler vermektedir.  Bilimin ve bilginlerin değeri anlaşılmıştır; bilim, güvenilir bir rehber olarak düşünülmektedir.

Derleme ve Açıklama: Fatih Mehmet Yiğit