HANLAR HANI TÜRK-MOĞOL KAĞANI CENGİZ HAN'A ATFEDİLEN “OYUN TÜLKÜÜR” SUTRASI TÜRKÇESİYLE “AKLIN ANAHTARI” ADLI ÖGÜT VE ÖĞRETİLER KİTABI

“Oyuun tülküür/Aklın Anahtarı”: Türk-Moğol Kağanı Cengizhan'a  (doğum adıyla Temuçin, 1162 - Ağustos 1227) atfedilen, Cengiz Han'ın Bilgelik dolu öğütlerinin ve Budizme ait ögelerin bir araya getirilerek derlendiğine inanılan, kökeni 13.-14. yüzyıllara kadar uzanan, Türk-Moğol Kağanlığı döneminde ve sonrasında (Budist keşişlerce Budist öğreti unsuru olarak yayılan) “Bilgelik ve erdem, etik ve ahlaki öğretiler, insanlar arası ilişkiler ve yönetim sistemi” hakkında Türk-Moğol uluslarının öğrenmesi ve bilgi edinmesi amacıyla Uygur Alfabesi ve Kalmık-Oryat (Oirat) dili ile yazılarak çoğaltılıp dağıtılan Moğol Edebiyatında “Oyuun tülküür” sutrası Türkçesiyle "Aklın Anahtarı” olarak adlandırılan yazılı eserdir (bitiktir). 

“Oyun” sözcüğü Saka Yakut Sibirya Türk Şamanizminde Şamanlara verilen isim olduğu gibi “kutsal, kutlu, bilgelik” anlamlarını taşımaktadır. 

Cengiz Han'a atfedilen “Oyuun tülküür” sutrası halen Moğolistan'da eğitim müfredatına okutulmakta ve edebi eser olarak güncelliğini korumaktadır. 

“Oyuun tülküür/Aklın Anahtarı” adlı eserin temel konuları şunlardır:

Liderlik: Metin, liderlerin sorumluluklarını, halkına karşı görevlerini ve iyi bir lider olmanın gerektirdiği özellikleri vurgular. Liderlerin cömert, saygılı ve adil olması gerektiği belirtilir.

İnsan İlişkileri: İnsanlarla nasıl başa çıkılacağı, toplumsal uyumun önemi ve farklı insanlarla nasıl anlaşabileceğimiz konularına değinilir. İnsanların birbirine saygı göstermesi, anlaşmazlıkları barışçıl yollarla çözmesi gerektiği vurgulanır.

Kişisel Gelişim: Kendini sürekli olarak geliştirmenin, hatalardan ders çıkarmanın ve daha iyi bir insan olmaya çalışmanın önemi üzerinde durulur. İnsanların kendi davranışlarını sürekli olarak gözden geçirmesi ve hatalarını düzeltmesi gerektiği belirtilir.

Bilgelik ve Felsefe: Metin, daha derin felsefi düşüncelere de yer verir. Evrenin düzeni, insanın yerindeki ve hayatın anlamı gibi konulara değinilir.

Metnin Modern Yaşamla İlişkisi:

"Oyuun tülküür/Aklın Anahtarı” adlı eser, yüzyıllar önce yazılmış olmasına rağmen, günümüz insanı için de hala büyük bir öneme sahiptir. Metinde yer alan liderlik, iletişim, kişisel gelişim gibi konular, modern dünyada da başarılı olmak isteyen herkes için geçerlidir.

Özetle, "Oyuun tülküür/Aklın Anahtarı” adlı eser, sadece tarihsel bir metin değil, aynı zamanda evrensel geçerliliği olan bir bilgelik kaynağıdır. Bu metin, liderlere, yöneticilere ve sıradan insanlara yol gösterici olacak birçok önemli mesaj içerir.

"Oyuun tülküür/Aklın Anahtarı” adlı eserden çıkarılabilecek bazı dersler:

Liderlik: İyi bir lider, sadece emreden değil, aynı zamanda dinleyen ve öğrenen biridir.

İnsan İlişkileri: İnsanlarla iyi ilişkiler kurmak, başarı için anahtar bir faktördür.

Kişisel Gelişim: Sürekli olarak öğrenmek ve kendini geliştirmek, hayat boyu süren bir süreçtir.

Bilgelik: Bilgelik, sadece bilgi değil, aynı zamanda deneyim ve içgörü demektir.

Bahse konu eserden iki nüshanın Türkiye Türkçesine açıklamalı çevirisi aşağıdadır:

(Uygur Alfabesi Oyrat/Oirat dili ile yazılan El Yazmasının Çevirisi Doğu Çalışmaları Enstitüsü RAS St. Petersburg Şubesi'nin el yazmaları koleksiyonu, kod B 158)

1."Aklın Anahtarı" adlı Sutra

2. Lama (Şor Türkçesinde ve Tibet Budizminde: Bilge, ruhani lider, şaman anlamında bir sözcük) ve üç değerli şeye inanıyorum.

3. Eski hükümdarlar, Ulu Atalar tarafından yazılan şastrayı kısaca hatırlatacağım.

4. Beyler ve hanlar, eğer birçok kişiyi etrafınıza toplamak istiyorsanız, onları cömertçe ödüllendirin.

   Eğer hatalardan kaçınmak istiyorsanız, memurlarınıza saygı gösterin.

   Gücünüzü artırmak istiyorsanız, savaşçılarla ilgilenin.

   Özgür ve mutlu yaşamak istiyorsanız, barış ve uyumu değerlendirin.

5. Geceleri gündüz yaptıklarınızı düşünün.

   Utanç verici ve günahkâr davranışlardan kaçının.

6. Birçok kişinin önünde sözlerinizi sağlam bir şekilde söyleyin.

   Yalnızken düşünün.

7. Birçok insanla danışırken,

   Ne kabul edilip edilemeyeceğini anlamayı bilin.

8. Büyük ve basit insanların düşüncelerini birleştirerek,

   Onların temelinde kalıcı anlamı bulup,

   Bunu din,töre misali ve canlıların yararına çevirin.

9. Tüm canlıları tek bir çocuk gibi sevgiyle eğitin:

   Bir baba gibi ilgilenin, bir anne gibi besleyin.

10. Öğretiye uygun yönetin

    Ve layık insanlara işlerinizi emanet edin.

11. Birçok canlı için iyiliği gözetin,

    Onların doğumunu sonsuz mutluluğa ulaştırın.

    Gerçekten günahkâr insanları dizginleyin.(Kötülüğe engel olun)

    Hanımınızı, çocuklarınızı ve ulusunuzu eşit şekilde eğitin.

12. Birkaç yıllık işleri bu günün işleri gibi önceden düşünün,

    Devletin ordusunu düşman ordusuna uygun hale getirin. Barış için savaşa hazır olun.

13. Kendi huzurunuza aldırış etmeyin.

    Başkalarının işlerinden uzak durmazsanız, daha yüksek bir konuma yaklaşırsınız.

(Kendi esenliğinizi düşünmeyin, başkalarının; ulus ve sevdiklerinizin mutluluk ve esenliği için çalışırsanız yükselirsiniz)

14. Merhamet gösterin; korku salmayın, halkı korkutmayın. 

Adaleti gözetin, haksızlık yapmayın. Toplum arasında adaletsizlik, kıskançlık oluşturacak eylemlerden sakının.

Toplum arasına nifak sokmayın, kardeşler arasında kavga çıkarmayın.

Yakınlarınıza acı çektirmeyin.

Doğuranlara (kadınlara) kötü davranmayın, şiddet uygulamayın.

Töreyi, yasayı uygulayın.

Adaleti gözetin; İyilere, mazlumlara inanmayıp güçlü ve kötüden yana olmayın.

Düşmanca sözlerle, düşmanlar edinmeyin.

Kötü niyet besleyip herkesi korkutmayın.

Tüm kötü eylemlerden kaçının, kötülük yapmayın.

15. Tüm erdemler arasında en yükseği merhamettir.

16. Han’ın otuz beş erdemi arasında en yücesi merhamettir.

17. Hanım’ının on beş erdemi arasında en yücesi iyi huylu olmaktır.

18. Devlet görevlilerinin dokuz erdemi arasında en yücesi; töre ve düzeni sağlamaktır.

19. Tüm erdemleri tam olarak öğrenmiş olsa bile,

    Eğer kalbinde merhamet yoksa, hiçbir faydası olmaz.

20. Hanlar tam güç elde etse bile,

    Eğer kalbinde merhamet ve şefkat yoksa,

    Kimse onlara saygı duymaz.

21. Hanım en güzel olsa bile,

    Kötü bir karakteri varsa,

    Geri gönderilir ve ailesine yük olur.

22. Devlet görevlisi dokuz erdemi öğrenmiş olsa bile,

    Eğer kalbinde iyilik yoksa,

    Kötü bir kurt gibi kaçınılır.

23. Bu nedenle ruhunuzun tüm gücüyle uyumu arayın.

24. Her insan güzel ve doğru sözleri öğrensin,

    Doğru davranışı özenle güçlendirsin.

25. Büyük bir kaderi olanları (başkalarının başarılarını) kıskanırsanız, kendi şanınız kaybolur.

    Başka birinin mutluluğunu isterseniz (kıskanır, engeller ve çalarsanız), kendi mutluluğunuzu yok edersiniz.

    Gerçekten yararlı olanlara iftira atarsanız, işleriniz başarılı olmaz.

    Başkalarını aşağılayan birini bile kandırsanız, Tanrı bunu onaylamaz.

26. Yeni gördüğünüz birini övmek için acele etmeyin.

    Kısa süre önce tanıdığınız birine kızmak için acele etmeyin.

Küçük şeylere kızma.

Uzun süre dostluk yap, sınayıp test et.

Biriyle sadece bir kez tanıştıktan sonra korkmak için acele etme.

Birine güvendikten sonra, ondan sözlerini saklama.

Güvenilmeyen birine asla sırlarını anlatma.

Kötü birinin sözlerine boyun eğme.

Oğlunu köle aracılığıyla uyarmayı düşünme.

Hain bir adamla istişare etme.

Birçok kişi tarafından onaylanan şeyleri bozma.

Günahkâr (kötü) davranışlara eğilim gösterme.

Erdemli işlere engel çıkarma.

Ölümüne kadar tamamen hemfikir olduğun doğru sözleri unutma.

Yakın bir arkadaşa kötü sözler söyleme ki, bu sözler unutulmasın.

Sözlerini dinlemeyen insanlara öğüt verme.

Küçük şeylere kızdığında sadık köleleri (emrin altındakileri) küçük düşürme.

27. [Biriyle] tanışıp, hızla unutan,

Yine tanıştığında, yeniden arkadaşlık kuran,

Kısa süre sonra kavga eden,

Ve aldatmış olmasına rağmen gelip gülen -

Açıkça kötü bir köle, dost görünen düşman gibidir.

Bu yüzden ondan uzak dur.

28. Kibir sahibi,

Kendine boşuna hayran olan - kötü biri,

Soyluların adetlerine göre öğreten,

Böylesi utanç verici aptal bir köleden,

Hızla uzak dur.

(Kibirli, art niyetli, kötü düşünceli insanlardan uzak dur)

29. Aşırı öfkeli olanları kurnazlıkla yola getir,

Büyük günah işleyenleri Öğreti ile destekle (men et, öğüt ver, ikna et, yola getir).

30. Doğuranları (kadınları, anneleri, eşleri) yücelt, tüm büyük gücü elde edersin.

Devletin yasalarına (töreye) uy, şöhret kazanırsın.

Herkese merhamet et, birçok gerçek dost edinirsin.

Gerçekten büyükler tarafından belirlenen kurallara uyarak on binlere liderlik edersin.

31. Uzak insanlara merhamet ve yardım göster,

Adın duyulur.

Yakınlarına merhametli ol ve onları ödüllendir,

O zaman barışı sağlarsın ve gücünü artırırsın.

32. Yabancı topraklarda gücünü güçlendir,

Yakınların arasında uyumu sağla.

33. İyi ve dindar bir insanın,

Dini sevmeyenlerden daha iyi olduğu söylenir.

34. Dürüst bir iyi memurun,

Kanunları bilmeyen hanlardan daha iyi olduğu söylenir.

34a. Utangaç bir hizmetçinin,

Utanmayı bilmeyen bir hanımından daha iyi olduğu söylenir.

35. Gayretli bir kölenin,

Babası tarafından verilenleri koruyamayan bir oğuldan daha iyi olduğu söylenir.

36. Açgözlülük - prangadır,

Zulüm - mızraktır,

Hainlik - kötülüktür.

37. Arkadaşını aldatırsan,

Sonunda kendini aldatırsın.

38. Kötü bir köleyi ciddi şekilde eğitme,

Sonunda alay konusu olursun.

39. Aptal ve cahil biriyle tartışma,

Sonuç utanç olur.

40. Eğer kibirli ama az bilgili biri,

Bilge insanlara sürekli sataşıyorsa,

Bu onun hızla aşağılanacağının işaretidir.

41. Eğer birden düzelmiş bir köle,

Çok daha büyük insanlara sataşıyorsa,

Bu, tam olarak pişman olmadığının işaretidir.

42. Aslan cesareti aslana uygundur,

Tilki kurnazlığı tilkiye uygundur,

Aslan cesareti tilkiye yararsızdır,

Tilki kurnazlığı aslana yararsızdır.

43. Aslan tilki gibi davranırsa, hızla rezil olur.

Tilki aslan gibi davranırsa, yok olur.

Bu masal böyle anlatılır.

Her insan bunu öğrenirse,

Kendi yeteneklerini anlar

Ve kendi yerini belirler.

44. Eğer iki kişi uyum içindeyse,

Demir bir parmaklık kadar güçlüdürler.

Ama yirmi kişi, uyum içinde değilse,

Kırık bir parmaklık gibi zayıftırlar.

45. Eğer bir kişinin büyük bir ailesi varsa ama uyum yoksa,

Yetim için alay konusu olur.

Birçok kişi arasında uyum yoksa,

Yalnız birinin kurbanı olurlar.

46. Bir sürü halinde uçan saksağanların,

Tek başına yürüyen kaplanlardan daha iyi olduğu söylenir.

Bu yüzden uyum her zaman daha güçlüdür.

47. Yakın arkadaşına kızma,

Başka biri hakkında söylediklerinden dolayı.

48. Dikkatlice inceleyerek,

Önce kendini tanı.

49. Çok iyi bildiğin bir kişiden nefret eden kötü ruhlu biri, hileyle seni [ona karşı] kışkırtır,

Ve herkesi birbirine düşürmek için çaba sarf eder,

Bu fark edilmeden yapılır.

50. Çok sık olur ki,

Yaltakçı ve hain bir kişi,

Yalancı sözlerle seni kandırır,

Doğru fikri tamamen bozar.

51. Birini tanıyıp arkadaş olduktan sonra,

O kişi hakkında doğru veya yanlış sözlerden (dedikodudan) kaçın,

Yoksa insanlar duyarsa, saygılarını kaybedersin.

Kibirli sözleri at,

Yoksa insanlar duyarsa, nefret ederler.

52. Hırsızlık ve yalan,

Bu hayatın utancıdır.

Sonunda cehennem şeytanı olursun.

Bu yüzden bundan uzak dur.

53. Doğru lamlara tap (Bilge ve Erdemli insanlara itaat et ve saygı duy),

Duyarlı beylere tanrı gibi saygı göster.

Verilen yemini (sözü) hayatın gibi sakla.

Hileleri kökünden kes.

54. Her insanla anlaşmaya çalış.

Han ile kurban kesme.

Bakanlarla tartışma.

Lamanın malına ve hayvanlarına göz dikme.

Büyü bilenlere (şaman/kamlara) saygı göster.

Aptal birini ikna etmeye çalışma.

Küçük birini hor görme.

İsyankâr düşünceler yaratma.

55. Buddha ve tengrilere (tüm dinlere)saygı göster.

Noyanları ve bakanları azarlama.

Korku ve utancı ayırt etmeyi bil.

56. Arkadaşının karakteri ne olursa olsun, farklı yollarla sınayıp test et.

Yabancı bir kişiyle arkadaş olmak, kötü ruhlu bir akrabaya sahip olmaktan iyidir.

Kötü, kıskanç kardeşlerin düşmanlar gibi olduğu söylenir.

57. Rakibine ve düşmanına, eğer yaralıysan, kanını gösterme.

İntikamcı bir kişiye, kötü niyetlilere, dost görünenlere zayıf noktalarını gösterme.

58. Kötüler ve düşmanların uzak ya da yakın olsun, yok ya da var olsun,

Keskin kılıcı kendinden uzak tutma.

(Savaş için daima hazır ol, gardını düşürme, zaafa düşme, sırtını dönme, savunmasız olma)

59. Kötü niyetli, zararlı birini sevme, yakında olsa bile.

Yararlı birini reddetme, uzakta olsa bile.

60. Doğru davrananları ezme.

Yanlış davrananları destekleme.

61. Kötü köleleri çok seversen,

Kendine kötülük bulaşır.

İyi köleleri azarlarsan,

Gelecekte pişman olursun.

Doğruyu ve yanlışı, iyiyi ve kötüyü ayırt etmeyi çok iyi bilmelisin.

62. Eğer önemli ölçüde yücelirsen, mütevazı ol ve herkesle iyi geçin.

Birdenbire alçaltılırsan, bunu şaşkınlıkla kabul et.

63. Başkalarının yüzlerine bakmadan, (başkalarına güvenmeden, kendine güven)

Kendi işini azimle yap, sonuna kadar götür.

64. Başkalarının işlerinde her zaman dikkatli ol,

Kendi aranda uyumu düşün.

65. Üstlerine ve büyüklerine saygı göster,

Altındakilere göz kulak ol.

66. Tüm hayatını Buddha'nın dinine adamak,

Kendini başkalarının iyiliği için vermektir.

67. Azimli olursan,

Yüksek bir bakan pozisyonuna yaklaşabilirsin, denir.

68. Savruk ve kötü bir kişi, kendini çok düşünür,

İyi insanlardan nefret eder,

Kendi aptal ve düşüncesiz sözlerini doğru zanneder,

Hiçbir şey anlamadan, kendini büyük görür,

Yalan söylemeyi ve rüşvet almayı öğrenmiş bir kişi,

Aşağılık insanları takip eder,

Böyle bir kişi sonuna yaklaşır.

69. İnsanları yüzüne karşı öven, ama arkasından kötüleyen bir kişi;

Çok verirlerse sevinir, vermezlerse üzülür,

Boş zamanlarında eğlence peşinde koşar ve utanmadan başkalarını da buna teşvik eder,

Öğretileri takip etmezse, böyle birini dizginlemek, engellemek, men etmek,

Gelecekte yararlı olacaktır.

70. Bilge ve Erdemli kişi;

Kendi çıkarlarını unutarak,

Gerçeğe bağlı kalmaya çalışır,

Açık ve gizli övgü ve yergiyi düşünmez,

Kâr peşinde koşmaz,

Tek bir hedeften sapmaz,

Can sıkıntısı ve yorgunluğu düşünmez,

Asla umutsuzluğa kapılmaz,

Acı çekerken pes etmez,

Sevinç zamanında kargaşa çıkarmaz,

Uygun zamanda kendini zorlamaz,

Zor zamanlarda uzaklaşmaz,

Hayatı boyunca tutarlılık ve özenle hareket eder, böyle bir kişiyle arkadaş olursan,

Gelecekte refaha ulaşacaksın.

71. İnsan işleri huzursuzluk getirdiği için,

Nasıl onlara güvenilir?

Bir canlının zihni anlaşılmazdır ve

Çok fazla hain ve sahte hileleri vardır,

Bunları hiç şüphelenmeden.

72. Tüm hayatın boyunca başkalarına yardım etmeyi düşün.

Faydalı iyi bir insan su gibidir,

Çok kötü bir insan ağaç gibidir.

73. Başkalarını utanç verici ve kötü davranışlardan uzak tutarak,

Kendini övmeden, kendi davranışlarına dikkat et.

74. Sürekli olarak din(kutlu iyi yol) ve canlıların iyiliğini gözetiyorsan,

Bu her zaman...

75. Henüz bulunmamış ölümsüzlük; sihirli bir araç olmadığı için,

Hiçbir şeyin sonsuz olmadığını düşünmek gerekiyor.

Cehennemin kapıları kapanmadığı için,

Günahlardan kaçınmak gerekiyor.

76. Sonsuz bağış - dini öğretiler, (yardımsever ve iyi olmak)

Huzur ve esenlik ülkesine giden yolun laması (Bilge ve Erdemli kişisi) ve üç değerli şeydir.

77. En bilgelerden bile üstün olanı görmeden Öğretiyi yayan,

En iyi soylulara uymadan düzen hakkında konuşan (cahicel ve soysuzca davranan) 

Bu iki kişi hata yapar.

78. Kötülük yaparsan, yasa sert olur.

Günah işlersen, cehennem sert olur.

79. Tüm zevkler ve acılar

Senin eylemlerinin sonucudur.

Sonsuz mutluluk istiyorsan,

Çaba göster, çünkü sadece erdem gereklidir.

80. Değerli lamaya verilen yemini (Andı) bozma.

Noyanların emirlerine karşı gelme.

Ebeveynlerinin (Anne ve Babanın) öğütlerini unutma.

Kadının, oğlunun, çocuklarının büyüklerine karşı gelmesine uyma.

81. Bu doğru sözler eğitimi sayesinde,

Çeşitli sevinçler ortaya çıkacak.

82. Sutrada daha ileri açıklananlar

Duyulanların en iyisi - birçok kişi tarafından yüceltilmiştir.

En yüksek sevinç - ruhun huzuru,

En iyi arkadaş - seni asla terk etmeyen,

En yüksek mutluluk - kutsal yola eşit olan.

83. Zararlıysa, o bir evlat bile olsa, kov.

Eğer faydalıysa, o düşman bile olsa, onu kabul et.

84. Çok gözün olsa bile,

Gecenin karanlığında küçük bir lambanın ışığına ihtiyaç duyar.

Bu hikaye şunu anlatır:

Birçok insan arasında

Bir iyi insan liderlik eder.

(Yolu aydınlatan ışık ol, topluma yol gösteren aydın ol.)

85. Çok kusurlu bir dünyayı yeniden inşa etmek imkansız,

Kendi iki ayağını güçlendirmek daha iyidir.

Bu hikaye şunu anlatır:

Birçok aptalı eğitmek yerine,

Kendini eğitmek daha iyidir.

86. Han oğlu, baş kesebilen bir hikaye anlatıyor; adaleti gözetir, halkını doyurabilirsen, bu demek oluyor ki:

kötü davranışları dizginlersen,

on binlerce insanı mutlu edebilirsin.

Aksi halde kaybedersin.

87. İyi yaşarken dikkatli olun,

Acı çekerken dayanıklı olun.

88. "Düşman yok" diyerek,

keskin kılıcı kendinden uzak tutma.

Arkadaşını  "hain" diyerek  hemen kesme (yargısız infaz etme, ölçüp biçmeden, değerlendirip tartmadan karar verme)

Önce onu tanıyıp anlamak gerekir.

89. Altın eritilirse, rengi ortaya çıkar,

Kömür yakılırsa, daha da kararır.

Bilgeleri aşağılamak, bilgeliği ortaya çıkarır,

Aptalları aşağılamak, içlerindeki pisliği çıkarır.

90. Kötü bir kişinin hiçbir erdemi yoksa, üst çenesinde dişleri olmayan bir öküz gibidir.

91. Öğütleri dinlemeyen ve sadece doymak isteyen bir insan, kılçıkları olmayan bir domuz gibidir. (Omurgasız, zevk düşkünü, nefsine hakim olamayan, çıkar için herkesi satan, karaktersiz kişidir.)

92. Yalaka ve rüşvete aç bir insan, kuyruğu olmayan bir köpek gibidir.

(Ne yapacağı tahmin edilemeyen, güvenilmez kişidir)

93. Kötü bir kişiye yapılan yardım,

Tuzlu topraklarda ekilen tohumlar gibidir.

Bir porsuk tarafından saklanan erzak gibidir.

Bunlar sadece bu üçü için gereklidir, diğerleri için işe yaramaz.

94. Diğer her şeyi düzeltebilirsiniz,

Ama kötü bir insanı düzeltemezsiniz, denir.

95. Birçok kişi arak içmeyi mutluluk olarak görür,

Oysa bu, neşelenen ama hasta bir insanın mutluluğunu mutluluk olarak saymak gibidir.

(Sarhoş olmak, görmezden gelmek, kendini avutmak; gerçeği yok etmez)

96. (Gönülsüz, bilgisiz, liyakatsız, tembel) Birini bir iş için gönderirsen, hastalanır.

Çaresizce gönderirsen, yine de arkasından gitmen gerekir.

Görevden dönerse, önde gelerek sadece yalan söyler.

97. (Hayırsız çocuk) Ebeveynlerini (Ana ve babasını) aldatarak tüm mülkü harcar.

Sonra her yerde dilenir, hiçbir şey verilmediğini yalan söyleyerek yaygara çıkarır. Bu utançla sonuçlanır.

98. Karısını akrabalarına götürürken,

onlara hizmet eder.

Büyük borçlar yapar, ebeveynlerine acı çektirir,

Çalar, aldatır ve hayatını mahveder.

Bu acıları kendine çeker,

Sonra "Kardeşlerim beni mahvetti" der.

99. İnsan olarak yeniden doğmak için,

Bu tür davranışlardan kaçınmak gerekir.

100. Yarın bile ölsen, ilim öğrenmek gerekir.

Öğrenmezsen, gelecekte yetenekli olmaya çalışmalısın.

101. Hayvanlar bile eğitilebilir ama bilim öğrenmek ve

İnsan olarak değerli bir yeniden doğuş kazanmak için.(iyi ve doğru bir insan olmak, Tanrı rızasını, ölümden sonra cenneti kazanmak için)

İnsanın öğrendiği şeyi öğrenmekten, bilgelik ve erdem yolunu takip etmekten başka bir yol yoktur.

Bilgelik ve Erdem yolunu takip edersen. Hayat yolunda; esenlik bulursun eğitimin kolay olacaktır. Aksi takdirde acı çekerek gerçeği kavramak zorunda kalırsın, hüsrana uğrarsın.

102. Ölüm gelmeden, hayatta erdem yarat.

Yaşlılık gelmeden, gençlikte öğren.

Hastalık gelmeden, sağlıklı bir şekilde Öğreti ile ilgilen.

Fakir olmadan, zengin ol

Bu dört başarı ortağı ile

iyi bir isim kazan.

103. Boşluk özelliği kazanmış (dünya istek ve arzularından arınmış, iyilik, doğruluk, bilgelik yoluna adanmış) lamaya saygı göster.

104. İki kaderi (iyiyi kötüden, doğruyu yanlıştan, siyahı beyazdan) ayırt edebilen bir insan uyum sağlarsa (ying-yangı anlar, dengeyi sağlar),

O zaman kusursuz bir kadınla evlenir ve geniş bir aile kurar.

105. İyi lamadan korkan insan, ölür.

İyi bir memurdan uzak duran noyan, alçalır.

Bir avlu köpeğinden uzak duran insan, fakirleşir. (İyilikten uzaklaşan, kötülüğe yakınlaşır)

106. İyi ve doğru davranırsanız,

İyi isminizin şanını kendi kulaklarınızla duyarsınız,

Karanlık ve aydınlık olanları şapkanızın tepesinde süslersiniz.

Dedikodu yayılırsa, kendi gücünüzü anlarsınız.

107. Yağmur suyu hızlı akar, ama hızla tükenir.

Nehir suları yavaş akar, ama geniş bir deniz olur.

108. Çok akıllı ve zeki bir oğul,

Bir yemlikte hem kurdu hem de koyunu sulayabilir.

Bu şastra, Cengiz Han tarafından öğretilen şastra sayesinde,

Kut ve Töre sonsuza kadar sağlam bir şekilde yerleşecektir!

109. Oh, bu hikaye ve öğütler ne kadar harika!

Aptal ve kötü köleler bunu öğrenip iyice anladığında,

"Aklın Anahtarı" adlı şastra zamanın uyumuyla tam bir şastra olduğu için, onu öğrenmek gerekir.

110. Örneğin:

Bilgeler mücevher parçalarını inceler,

Ama neden tüm olsa bile bir kömür parçasını incelesinler.

111. Kuşların hanı, Han Garuda'nın adıyla hareket eder,

İğrenç bir şahin gri bir kuşu kovalıyor.

112. Kar dağlarının beyaz aslanının (kar parsının) doğası,

siyah dağlara gitmez.

Deri kanatlı kör yarasa doğası gereği geceleri uçar.

113. Ateşböceği ne kadar ışık yayıp üç dünyayı aydınlatsa bile,

Tek güneşin ışığında sönük kalır.

114. Dikkatle öğrenirsen,

Şan ve şerefin her yerde bilinir.

115. Bilgelik ve erdemin ayırt edilemediği hikayede anlatıldığı gibi:

Aptallar, bilge insanlara göre maymunu gezdiren kişiye daha çok saygı duyar.

Bunların hepsini ilk bilgilere ekle.

116. Hile ve sahtekarlıkla [başkasının malını] ele geçirmenin hikayesi:

117. Bir adam, başkasının tarlasında skandaldan korkarak, eşeğine eski bir kaplan postu örtüp tarlaya saldı. Sonra rüzgar kaplan postunu uçurduğunda herkes eşeği gördü ve sahibi öldü, derler.

118. Bir kedi, boynuna tespih takıp "Ben et yemem" dedi. Sonra bir fare yediğinde [kendini] ele verdi, derler.

119. "Bir tilki söyledi" derler.

120. Gerçek bilgelik altın gibidir, derler.

Altını eritince güzel renk ortaya çıkar.

Sandal ağacı yetiştirmekle sadece ellerini yakarsın.

121. İşte bilge olmanın örnekleri,

Büyük gurular bile saygı duyar;

Eğitim almazsan, aşağılanır ve hor görülürsün.

122. "Aç bir kaplanın kükremesinden ağaçtaki maymun kendiliğinden düştü ve yutuldu" derler.

123. "Pançala Krallığı'nın prensi tek başına tüm düşmanları yendi" derler.

124. Bir karınca her yerde delik açabilir,

İyi bir insan her şeyi bir araya toplar.

125. Kırlangıç yerden su içmez,

Aslan kusmuğunu yemez,

İyi bir insan sözlerini değiştirmez.

126. Dostlarını korursan,

Bu ve gelecek hayat için erdem toplarsın.

127. Bir mıknatıs, demir tozlarını çeker,

İyi insanlar doğru sözleri bir araya toplayarak,

Bilgelik hazinesi oluştururlar.

128. Şakya soyunun tek oğlu Şakyamuni,

Tüm bilgeliği tamamen kavradı,

Kusursuz bir Buda oldu,

Her yerde dini ilham verici bir şekilde yaydı,

Tüm yüce sutra ve dhranileri yaydı ve tükenmez Öğreti'nin merkezine yaklaştı.

129. Değerli insan bedenine sahip olmak

Bu en nadir ve gerekli olandır. Bu bedendir.

O anda büyünün zirvesine çıkıyormuş gibi hissedersiniz.

130. Bu küçük şastra, büyük Öğreti'yi daha tam anlamaya ve gerçek varoluşa ulaşmaya yardımcı olsun.

131. Mutluluk ve kutsallık egemen olsun. Okuyanlar bilgiyle ve erdemle dolsun, esenlik bulsun.

132. Kutlu Cengiz Han tarafından öğretilen "Aklın Anahtarı" tamamlandı.(1)

***

(Tuva Cumhuriyeti  Aldan-Maadyr Ulusal Müzesinde bulunan Cengizhan’a atfedilen Uygur Alfabesi Oyrat/Oirat dili ile yazılan “Aklın Anahtarı” adlı bitiğin Türkiye Türkçesine çevirisi)

"Aklın Anahtarı" adlı Sutra

Lama'ya [öğretmen] ve Üç Değerli Şeye saygı ile eğiliyorum!

Ulu atalar tarafından yaratılan şastrayı kısaca hatırlatacağım.

Beyler ve hanımlar,

Birçok kişiyi bir araya getirmek istiyorsan, cömert ol.

Hatalardan kaçınmak istiyorsan, memurlarına saygı göster.

Gücünü artırmak istiyorsan, orduna önem ver.

Uzun ve mutlu bir şekilde yönetmek istiyorsan, adını koru.

Gündüz yaptıklarını gece yatmadan önce düşün.

Utanç verici davranışları ve eylemleri sakla.

İnsanlar arasında sözlerine dikkat et,

Yalnızken düşüncelerini gözden geçir.

Birçok kişi ile iyi ilişkiler kur,

Ne kabul edip neyi reddedeceğini bil.

Büyüklerin ve küçüklerin düşüncelerini birleştir,

Kalıcı gerçekleri temel al,

İnancın ve insanların yararına çalış.

Tebaanı tek oğlun gibi eğit,

Bir baba gibi besle, bir anne gibi ilgilen.

Dünyevi yasalar ve Dharma (Töre ve Evren) yasalarına göre hareket et.

Liyakatı gözet; Layık tebaayı ödüllendir ve onlara işlerini emanet et. 

Ulusunu refaha ulaştır,

Budunu (Devleti) barış ve iyilikle yönet.

Gerçekten dürüst olanı yücelt ve ödüllendir,

Gerçekten suçlu olanı cezalandır.

Hanımını ve çocuklarını; Ulusun ile aynı şekilde eğit.(Aralarında ayrım yapmak, ailene gösterdiğin ilgiyi ulusuna da göster)

Gelecek yılların işlerini, bu günün acil işleri gibi düşün.

Devletin savunmasını düşmanın gücüne göre düzenle.

Kendi refahın için endişelenme,

Başkalarının iyiliği için yapılan işlerden rahatsız olma,

Eylemlerinin büyük ataların eylemlerine benzediği söylenecektir.

Önce korkutup, sonra öğretme

Tebaanla anlaşmazlık içinde olma,

Kardeşlerinle kavga etme,

Uzak tanıdıklarla dostluğu küçük meselelerle bozma,

Yakındaki insanlara acı verme ve onları rahatsız etme,

Akrabalarının huzurunu bozma,

Devlet yasalarından korkma,

Kötü bir insanın sözlerine güvenme,

Değerli bir insanın sözlerine ise inan,

Kaba ve kırıcı sözlerle düşman edinme,

Kötü niyetlerle başkalarını korkutma - bunların hepsinden kaçın.

Bir beyefendinin erdemleri arasında,

En yüce erdem merhamettir.

Bir han’ın otuz beş erdemi arasında,

En yüce erdem merhamettir.

Bir hanım’ın on beş erdemi arasında,

En yüce erdem iyi huydur.

Bir memurun dokuz erdemi arasında,

En yüce olan uyuma yönelik gayrettir.

Bütün sayısız erdemleri elde etmiş bir beyefendinin,

Kendinde merhameti uyandırmamış olması,

Tamamen faydasızdır.

Tam yetki elde etmiş bir han,

Merhameti bilmiyorsa, ulusu ona saygı göstermez.

Güzel ama kötü karakterli bir ece (prenses),

Geri gönderildiğinde ailesi için bir yük olacaktır.

Tüm erdemleri öğrenmiş ama iyi niyetli olmayan bir memur,

Kötü bir kurt gibi korkulacaktır.

Bu yüzden herkesle uyum içinde ol.

Doğru ve dürüst konuşma ve davranışa sıkı sıkıya bağlı kal.

Büyük bir kaderi olan biri yalnız kalırsa, kaderini kaybeder.

Yalnız biri kendi mutluluğunu isterse, ülkenin mutluluğunu yok eder.

Değerli birine iftira atarak istediğin sonuca ulaşamazsın.

Kötü birini alt edersen, tengrilerin lütfuna erişemezsin.

İlk gördüğün kişiyi övmek için acele etme.

Yeni arkadaş olduğun kişiyi kötüleme.

Küçük şeylerde karakterini gösterme.

Uzun bir dostluk ile kişiyi tanı.

Tek bir görüşmeden dolayı, tanıdığın için ağırbaşlı olma.

Güvendiğin kişiden sözlerini saklama,

Güvenmediğin biriyle asla sırlarını paylaşma.

Kötü birinin sözlerini dinleme.

İşlerin hakkında bilgi sahibi olmayan; Kadının ve oğlunun sözlerine uyma.

Oğlunla ve kölenle sırlarını paylaşma.

Hain birine güvenme.

Herkesin onayladığını bozma.

Günahkâr, kötü davranışlarda bulunma.

Doğru davranışları hatırla.

Gerçekten bağlı olduğun, verdiğin sözleri unutma.

Yakın bir arkadaşına unutulmaz kötü sözler söyleme.

Sözlerine kulak asmayan kişilere öğüt verme.

Sana bağlı halkın, ulusunun kalbini soğutma. Güvenlerini yitirme.

İlk gördüğünde öven,

İlk buluşmada hayran kalan,

Sonra kavga edip giden, geri gelip gülümseyen - kötü bir insandır. 

Böyle bir tanışmadan uzak dur.

İnanılmaz derecede kibirli bir insan,

Boş kendini gösteren cahil insan,

Yükseklerin yolunu izlediğini sanan aptal,

Halkın utanç verici bir temsilcisidir,

Böyle bir insandan uzak dur.

Öfkeliyi sabırla ikna et,

Günahkârı Öğreti ile ikna et.

Soyun refahına katkıda bulunarak büyük güç elde edersin.

Devleti ustaca yöneterek saygı ve büyük güç kazanırsın.

Herkese eşit şekilde göz kulak olarak,

Birçok sadık dost edinirsin.

Büyük ataların geleneklerine uyarak,

On binlere ve binlere liderlik yaparsın.

Uzaklara yardım ederek adını duyurursun.

Yakınları ödüllendirerek barış sağlar ve gücünü artırırsın.

Yabancı topraklarda gücünü ve yeteneğini artır.

Yakınlarının arasında uyum arayışında ol.

Dindar bir dünyevi kişi,

İnancı sevmeyen bir keşişten daha iyidir.

Dürüst ve akıllı bir memur,

Yönetimi bilmeyen bir handan daha iyidir.

Terbiyeli bir hizmetçi,

Utanç bilmeyen bir hanımından daha iyidir.

Düşünceli bir köle, mirası koruyamayan bir oğuldan daha iyidir.

Açgözlülük - pranga,

Zulüm - mızrak,

Kıskançlık - zehirdir.

İyi bir dostu öldürmek,

Kendini öldürmek gibidir.

Önemli sözleri sıradan insanlara söyleme,

Alay konusu olursun.

Cahil biir aptalla tartışma,

Yoksa utanç içinde kalırsın.

Kibirli ve az bilen bir insan,

Bilgelerle sürekli olarak ilişki kurarsa,

Çok yakında onu da kendi seviyesine indirir ve alçaltır.

Birdenbire zenginleşen sonradan görme bir insan,

Büyük insanlarla ilişki kurarsa,

Pişmanlık sonsuz olur.

Aslan cesareti sadece aslana aittir,

Tilki kurnazlığı sadece tilkiye aittir.

Aslan davranışları tilkiye göre değildir.

Aslan, tilki gibi davranırsa, çok yakında alay konusu olur.

Tilki, aslan gibi davranırsa, çok yakında ölür.

Bu hikayeye göre, insan, kendi statüsünü ve yeteneklerini anlayarak,

uygun şekilde davranırsa iyi olacaktır.

Uyum içinde yaşayan iki kişi, demir bir kale gibidir.

Uyumsuz yirmi kişi, zayıf bir kale gibidir, kolayca fethedilir.

Uyumsuz büyük bir aile,

Yetim için alay konusu olur.

Birçok insan arasında uyum yoksa,

Bir kişinin avı olur.

Birlikten güç doğar.

Bir sürüye toplanan saksağanlar,

Tek başına yürüyen bir parsdan daha güçlüdür.

Bu yüzden, uyumunuzu güçlendirin.

Eski bir dosta,

başkalarının söylediklerinden dolayı kızma.

Her şeyi dikkatlice analiz et.

Saygı duyduğun kişiyi, saygı ile uğurla.

Biriyle arkadaş olduğunda, dikkatli ol.

Yalan ve yanlış sözlerden kaçın, insanlar bunları duyarsa, sana olan saygılarını kaybederler.

Övünen, kibirli ve kaba sözler söyleme, insanlar bunları duyarsa, intikam ararlar.

Yalan ve hırsızlık - bu hayatta utançtır.

Sonrası cehennem azabıdır.

Bundan erken vazgeç.

Doğru lamaya (Bilge ve Erdemli kişiye) Buddha (kutsal biri) gibi saygı göster.

Duyarlı noyana (yöneticiye) Tengri gibi saygı göster.

Keşiş yeminini (Tanrıya verdiğin andı) hayattan daha çok koru.

Tembelliği kökten yok et.

Herkesle uyum içinde olmaya çalış.

Han ile eşit olma.

Bakanlarla tartışma.

Lamanın (iyi ve erdemli bilgelerin)malını kıskanma.

Büyücüleri (şaman ve kamları) saygıyla karşıla.

Boş ve cahil insanlara yardım etme.

Kendinden aşağı olan birini hor görme.

Yanlış inançlar, insanlar arasında kötü izlenimler oluşturma.

Buddha'ya ve Tengri gök tanrılarına büyük saygı göster.

Noyanları ve bakanları küçük düşürme.

Utanç verici şeyler yapma.

Karakterini dikkatlice analiz et.

Düşmanına kanını gösterme.

Rakibine zayıflığını gösterme.

Kötü kardeşlerin düşmanlara benzediği söylenir.

Tehlikeli olan birine, yakın bir akraba olduğunu düşünerek acıma.

Faydalı olan birini, yabancı olduğunu düşünerek reddetme.

Doğru insanları ezme.

Yanlış olanları destekleme.

Kötü kölelere fazla hoşgörülü davranırsan, onlara benzersin.

Sadık kölelere iftira atarsan, sonra pişman olursun.

Gerçeği ve yalanı, iyiyi ve kötüyü ayırt etmek önemlidir.

Yüksek mevkilere gelmişken,

Mütevazı ol ve herkesle uyum içinde ol.

Başkalarının gözlerine bakmadan, (başkalarına güvenmeden kendine güvenerek)

İşini azimle sonuna kadar götür.

Başkalarının (yaptığı) işlerde her zaman dikkatli ol (izle ve denetle)

Kendi aranda uyumu düşün.

Üstlerine saygı göster,

Altındakilere göz kulak ol.

Hayatını Buddha'nın öğretisine adamaya çalış, iyi ve doğru bir insan ol.

Kendini başkalarının iyiliğine adarsan,

Yanlış yola sapmazsın.

Böyle yaparsa 

Yükseklerin eylemlerine yaklaşırsın.

Kendini büyük sanan kibirli insan

Aldatmaya ve rüşvet almaya alışkın bir ahlaksızdır.

Sıradan insanları ezen biri, 

Hayvanlara yakındır.

Yüzüne karşı seni öven, ama arkandan kötüleyen birini,

Saklı söylediklerini alay konusu yapanı cezalandır,

Böyle davranmanın gelecekte faydalı olacağını söylüyorlar.

Kendi çıkarlarını bir kenara bırakan,

Doğru niyetle hareket eden,

Kötü ve ahlaksız düşüncelere yer vermeyen.

Kâr peşinde koşmayan,

Keder ve felaketlerden korkmayan,

Asla umutsuzluğa kapılmayan,

Neşeli zamanlarda normları ihlal etmeyen,

Acı çektiği zaman eğilmeyen,

İyi zamanlarda başarısız olmayan,

Zor zamanlarda uzaklaşmayan,

Her zaman tutarlılık içinde hareket eden birini,

Desteklersen, gelecekte refaha ulaşmak mümkündür.

İnsanların eylemleri aynı olmadığından,

İnsanların niyetlerini anlamak mümkün değildir.

Kurnazlık ve yalan çoktur.

Her zaman başkalarına yardım etmeye çalış.

Faydalı bir insan arı su gibidir.

Aşağılık kötü bir insan; zehirli ağaç gibidir.

Başkalarının köklü suçlarını sakla, (insanların ayıbını ört, yüzlerine vurma)

Kendini övme, kendi eylemlerini düşün.

Sürekli olarak dinin ve canlıların iyiliğini düşünürsen, (Tanrı buyruğuna ve Töreye uyarsan, doğa ve canlılara saygı duyarsan, iyilik yapıp faydalı olursan)ölümden sonra asla acı çekmezsin.

Çünkü ölümsüzlük için sihirli bir araç yoktur, bu yüzden geçiciliği hatırlamak gerekir.

Cehennem kapıları kapalı olmadığından,

Günahlardan kaçınmak gerekir.

Bağışlar (sadakalar ve yardımlar) - gelecekteki birikim (ölüm sonrası) içindir,

Cennete giden yol;

Lama öğretmen ve Üç Değerli Şeydir.

Lama, Öğretiyi vaaz eden, bilgelerden alıntı yapmaz (onların sözlerini kullanıp insanları aldatmaz)

Noyon, devleti tartışan, en iyi noyonlardan alıntı yapmaz (onların sözlerini kullanıp insanları aldatmaz)

Bu ikisi yanılıyor.

Suç işlediysen - yasa serttir.

Günah işlediysen - cehennem serttir.

Tüm zevkler ve acılar - karmanızın sonucudur.

Huzur bulmak istiyorsan, 

İyi sonuçlar biriktirme konusunda gayret göster. (İyilikten yap)

Değerli Lamaya verilen yemini bozma.

Han'ın emirlerini ihlal etme.

Ebeveynlerinin (Anne ve babanın) öğütlerini unutma.

Kadın ve çocukların bilgi sahibi olmadığı sözlerine uyma.

Sutranın aşağıdaki en yüksek [öğretileri], dinlemek için en önemlileridir.

Herkese sunulan en yüksek mutluluk, zihnin huzurudur.

En iyi arkadaş - sizi asla terk etmeyen biridir.

En yüksek eylem, kutsallığa giden yoldur.

Tehlikeli olanı, o sizin yakınınız bile olsa, kov.

Faydalı olanı, o düşman bile olsa, kabul et.

Gece küçük bir lambanın ışığı, birçok göz olsa bile faydalıdır.

İşte hikayede anlatılan:

Birçok kişi arasında bir konuşmaya bir saygın insan liderlik eder.

Bu dünyada her yerde dikenler olduğunu söylemek mümkün değil, ama ayaklarınıza dikkat etmek daha iyidir. İşte hikayede anlatılan:

Birçok aptalı eğitmek yerine, kendinizi eğitmek daha iyidir.

Halkını yönetebilen bir han. İşte hikayede anlatılan:

Suçluları cezalandırmayı bilen, on binlerce insanı refahta tutabilir.

İyi zamanlarda uyanık ol.

Kederde kararlı ol.

"Düşman yok" düşüncesiyle, keskin kılıcını uzak tutma.

Bir arkadaşını "düşman" diyerek hemen öldürmek için acele etme, sebebini anlamak gerekir.

Altın eritilirse, rengi daha parlak olur,

Kömürü yıkarsan, daha da kararır.

Cahil bir aptala dokunursanız, dost olursanız pislik ve kötülük üretmeye başlar.

Üst çenede dişleri olan ama başka hiçbir erdemi olmayan boş bir insan, bir ineğe benzer.

Öğütleri dinlemeyen ve sadece karnını düşünen bir insan, başka bir özelliği olmayan, kılsız bir domuz gibidir.

Yalakalık eden ve rüşvet meraklısı bir insan, başka bir özelliği olmayan, kuyruksuz bir köpeğe benzer.

Kötü bir kişiye yapılan yardım, tuzlu toprağa atılmış tohumlar gibidir.

Her şey düzeltilebilir,

Ancak kötü bir insanı düzeltmek mümkün değildir.

Birçok kişi arak içmeyi mutluluk sayar,

Bu durumda, hastalık içinde eğlenen birini mutlu sayabilir miyiz?

Kötü birine bir iş emanet edersen, sonra başka bir kişi acı çeker.

Eğer [o] avdan diğerlerinden önce dönerse, yalan söyler, sonra bunu veya şunu ister. Kendisine hiçbir şey verilmediğini iddia ederek skandallar çıkarır ve sorun yaratır.

Bundan sonra karısıyla birlikte akrabalarına gider, onlara hizmet eder.

Büyük borçlar yaparak, kardeşlerine ve akrabalarına acı çektirir.

Çalar, aldatır ve bu yüzden ebeveynleri acı çeker. 

Sonunda, kendi hayatını mahveder, bu acıları kendine çeker.

Sonra, onu akrabalarının öldürdüğünü söylerler.

İnsan olarak yeniden doğarak,

Böyle davranışlardan kaçınmak gerekir.

Yarın bile ölüm beklese, öğrenmek gerekir.

Öğrenmezsen, gelecekte iyi koşullar içinde doğmak için çabalamak gerekir.

Hayvanlar bile eğitilirse,

İnsan olarak değerli bir yeniden doğuş kazanarak eğitim görmek,

çok daha kolaydır.

Ölüm gelmeden önce, hayatta iyi işler yap.

Yaşlılık gelmeden önce, gençken öğren.

Hastalık gelmeden önce, sağlıklı iken iyilik yapmaya çalış.

Fakir olmadan önce, mevcut durumda, bağış (sadaka ve yardım)yaparak iyi bir isim kazan.

Bunlar başarıya giden dört yoldaştır.

Boşluk özelliğini kazanmış Lamaya saygı göster.

İki kaderi ayırt edebilen akıllı bir memurla uyum sağlarsan,

Kusursuz bir Ragin'i kazanır, gelecekte mülklerini genişletirsin.

Ölmekte olan bir insan, iyi bir lamadan korkar.

Malını kaybeden bir insan, avlu köpeğinden korkar.

Mevkisini kaybeden bir noyon, akıllı bir bakandan korkar.

Doğru eylemler - bu şanlı bir isimdir. 

Hayatta bunu duyacaksın.

Yöntem ve bilgelik, başının üzerindeki bir başlık gibi yerleşsin.

Güçlü yorgunluk,

Fiziksel eforla anlaşılır.

Yağmur suyunun hızlı akışı, aynı hızda tükenir.

Büyük nehrin akışı yavaş, ama her zaman deniz gibi doludur.

Akıllı ve zeki bir insan,

Bir yalaktan hem kurdu hem de koyunu sulayabilir.

Saygıdeğer Cengiz Han tarafından oluşturulan şastra sayesinde,

Devlet sonsuza kadar sürecektir!

Eğer bu şaşırtıcı öğretiler,

Aptal halk tarafından benimsenir ve gerçekten uygulanırsa,

Zamanın uyumuna uygun olduğu için,

"Aklın Anahtarı" adlı bu şastra öğrenilmelidir.

Bu gereklidir! (2)

Türkolog Fatih Mehmet Yiğit 

Kaynakça:

1-MONGOLICA-V посвящается К. Ф. Голстунскому Составитель И. В. Кульганек Санкт-Петербург 2001, (MOĞOLİKA-V, K.F. I. V. Kulganek tarafından derlenmiştir. Saint Petersburg, 2001, Оюун түлхүүр, N. S. Yakhontova, Sayfa:38-53)

2- TUVA'NIN YENİ ARAŞTIRMASI

 Novye issledovaniia Tuvy(Tuva), Fonlardan “Aklın Anahtarı” öğretilerinin toplanması, Tuva Ulusal Müzesi, Evgeniy V. Bembeev, Baazr A. Bicheev, Rusya Bilimler Akademisi Kalmyk Bilim Merkezi, Rusya Federasyonu, Kaadyr-ool A. Bicheldei, Adını taşıyan Ulusal Müze Tyva Cumhuriyeti Aldan-Maadyr, Rusya Federasyonu (kayıt numarası AAAA-A19-119011490036-1) [Elektronik kaynak] // Yeni araştırma Tuva.  2019, Sayı 3. URL: https://nit.tuva.asia/nit/article/view/873 (erişim tarihi: dd.mm rr.).  DOI: 10.25178/nit.2019.3.14