Eski Türk Töresi ve Türklerin eski yasa kitabı Töre Bitik'e göre; Kağan (yönetici) Törenin yani Hukukun üzerinde değildir. Yasalara ve mahkeme kararlarına uymak zorundadır. Kaşgarlı Mahmud bunu Divanı Lügatit Türk'te "El kaldı törü kalmas" Ülkeden geçilir Töreden geçilmez Türk Atasözü ile ifade etmiş, Atatürk ise bunu:"Güçlünün karşısında zayıf kimse sesi titremeden konuşamıyorsa o toplumda medeniyetten söz edemeyiz..."Adalet, Devletin Temelidir." Diyerek toplumun ve Devletin ancak Adaletle ayakta durabileceğini ifade etmiştir.

Yine aşağıda görüleceği üzere Türklerin eski yasa kitabı Töre Bitik'e göre gerçek adaletin tesis edilmesi; hüküm veren hakimlerin adil, bilgi sahibi olması, bağımsız ve tarafsız olması, baskı ve etki altında kalmaması ile mümkündür.

TÜRKLERİN YASA KİTABI

TÖRE BİTİKTEN BUYRUKLAR:

Tekrar bize iyilik bahşedilmiştir ki bütün mukaddes kitapları (yazıları) bunun için yazdılar ki insanları günahtan alıkoyacaklar, Töre Bitigi bu şekilde kötülere ve eğrilere mani olmaya gayret eder.

Yargıçlara, Tanrı'ya yakışır bir şekilde bilgi gerekir. Zira, hüküm vermek Tanrı'ya mahsustur. Odur adil yargıç.

Yargıcın okumuş yazmış, aklıselim biri olması ve dini yazıların gücünü iyi bilmesi ve insan fıtratını iyi bilmesi gerekir ki doğru hüküm versin. Yargıçların yaşlarınında kemale erişmesi ve akıllı, dikkatli olması gerekir. Kanunları anlamadan bilmeden kimseye zarar vermemesi gerekir.

İkincisi, Tanrı, insanlara yargıçlar adını verdi ki, öksüze ve dula adaletle hüküm veriniz.(Burada dul ve öksüz tabiri toplumun en zayıf kısmını ifade için kullanılmıştır. Yani en güçsüzün güçlü olanlar karşısında hakkını ancak adalet sağlamalıdır.)

Kimse için hukuku kısıtlamak olmaz, iş bitmeden, tamamlanmadan mahkeme ile. Ve yazı yazılsa krala, mahkemeden bir mühür voytun olacak, bir de yargıcın.(Yani Yargıya intikal eden konularda Kağan dahi yargının onayı olmadan hüküm veremez. Kağan dahi Töreden/Yasadan üstün değildir.)

Xaytıp daşı da ytıXşlllX beriliptir bizgô, ki barça ari bitik/ilmi anın üçün tüzdüldr; ki adômilôrni yazıytan tartkaylar; ol türlü Töril bitigi caht etôr tıymaga yamanlarnı u egrildmi. (TB, 28)

Biliklik kerakyaryuçulargaxaysı ki Tenrigd yaraşır. Zerayarşuyarmax Teşrinindir; oldur könü yaryuçu. (TB, 31)Tiyişlidir yaryuçuga, ki bitikçi, uslu, ayıllı bolgay, da ari bitikldrnin küçün

yaXŞI bilgdy, da barça addmilikni igi ,bilgay, ki yaryunu toyru etkdy . Tiyişlidir yaryuçularga, ki l'aıaları bild tügal bolgay, da aylı u axıllı u saxt bolgay, bolmagay ki törani atjlamıytn, kimsôgd eksiklik etkdy. (TB, 31)

Z-inçi, yaryuçılar atını berdi Tetjri addmildrgd, ki yaryu etiniz kônülilk bild

öksüzgii u tulga. (TB, 29)

A yaryunı ayamaga bolmastır kimesdgd, iş uçuna toytamıyın,tügôllônmtyin yaryu bila. Da bitik yazı/sa korol 'ga, yaryudan kerdk bir möhür

voytmoj bolgay, bir ketxoyalıxnıf

*Töre Bitiqi : XVI . Yüzyılda Batı Ukrayna da bulunan Kıpçak Türkçesiyle yazılmış Türk yasa kitabıdır.

Fatih Mehmet Yiğit 

"TÜRK BİLGELİĞİ" kitabı