TÜRK KÜLTÜRÜNDE TURNA:

Türkistan'dan Anadolu'ya, Avrupa'ya;

Turan için kanat çırpın, uçun Turnalar.

Alp olun, Eren olun, Tanrı Aşkına

Çağrışın, çarpışın, vuruşun Turnalar...

Fatih Mehmet Yiğit

Sabahtan cemalin seyran eyledim

Gönüller perişan elinden Turnam

Nice bir beklersin gurbet illerde

Hiç bilir yok mu halinden Turnam

Tiğ-i gamzelerin misk ile kokmaz

Yar ala gözlerin hışm ile bakmaz

Cemalin görene Cennet gerekmez

Güneş midir doğdu yüzünden Turnam

Kemhalar geyinip zünnar bağlanmaz

Eser seher yeli teli ırganmaz

Sen gidende deli gönül eğlenmez

Bergüzar ver zülfün telinden Turnam

Sen seher yelisin gider gelmezsin

Gelirsen de bana baki kalmazsın

Seni uçuranlar murat almasın

Seni kim uçurdu gölünden Turnam

Abdal Pir Sultan'ım cemalin güzel

Aradın bulmadın bir hayır yazar

Şimdi senin ismin Cenneti gezer

Kalma bizim için yolundan Turnam

Ulu Türk Ozan

Pir Sultan Abdal

Seslendirenler: Coşkun Karademir/Zeynep Bakşi Karatağ

https://youtu.be/8jUzJq13bSU

Resim: Özbekistan Afrasyab Müzesi (İskit Saka Türk Kağanlığı Alper Tunga) 

Turna: Türk kültür ve sembolizminde önemli bir yer tutar. Turna Kuşu, Türklerde;  Yurt, sıla, göç, ayrılık, hasret, umut, müjde, kut, özlem, aşk sembolüdür.  

Türkistan Yesevîliğinin Anadolu ve Balkanlar’daki devamı olan ve Hacı Bektaş Velînin piri olması dolayısıyla Ulu Türk Bilge Eren Ahmed Yesevî’nin büyük etkisi altında bulunan Bektaşîlikte; Turna; Erenlik, Esenlik, Tanrı Aşkı ve Ehli Beyt sevgisi sembolü olarak yüceltilmiştir. Semah­larla, Türkülerle Turna; Türk kültür sembolü olarak yaşatılmaktadır. Eski Türk kültürüne ait ögelere diğer tarikatlere göre daha fazla yer veren Bektaşîliğin turnayı kutsallaştırmış olması önemlidir.

Roux’un 840’ta öldüğünü söylediği El Medinî de, “Türklerin becerikli bir ordu ön­derinde on hayvanın özelliklerinin bulunmasını istediklerini, bu on hay­vanın arasında da turnanın uyanıklığı temsil ettiğini” söylemektedir. (Roux, 2005: 228-229)

 

Saka Yakut Türklerinde; Turnanın eski Türk kültüründeki konumunu muhafaza ettiği anlaşılmaktadır. Me­sela, turnanın “Saha Cumhuriyeti Mom rayonu armasında yer aldığı” bi­linmektedir (Duranlı, 2010: 148). Aynı şekilde, “Bir Saha için turna kuşunu öldürmek veya yuvasını bozmak trajik sonuçları olabilecek büyük bir günah olarak görülmektedir” (Duranlı, 2010: 149). Saha (Yakut) büyü masallarında da “Kahramanın düşmana kurduğu tuzaklarda, turna balığıyla birlikte turna yumurtası da kullanılmaktadır” (Duranlı, 2010: 156,180) Yakutlarda, turna-şamanlardan da söz edilmekte­dir (Roux, 2005: 95).

Altay Türkleri arasında kutsal kabul edilen kuşlardan biri, turnadır. Eşli ve eşine sadık kuşlardan biri olan turnanın öldürülmesi kesinlikle ya­saktır (Yamaeva vd. 1994: 353).

Çular döneminde ruhun gökyüzü­ne “buhar” yanında “turna” olarak da uçtuğu inancı, biraz değişikliğe uğra­yarak “turna bedenine, turna donuna girmek” şeklinde, Müslüman olmayan bazı Türk topluluklarında da, İslamiyeti kabul edenler arasında da devam etmiştir. Mesela, “Yakutlar, üçüncü gökte bir tanrının göçmen kuşları top­layıp bir topluluk kurduğunu anlatır­lar. Yedi genç kadın ve kızları, insan olmak ve çocuk doğurmak üzere tur­na kuşu biçiminde dünyaya inerler” (Roux, 2005: 336-337). 1822 yılındaki bir kayda göre, Yakutlarda, boyların hem koruyucusu hem de atası olan kutsal varlıklar arasında turna da bu­lunmaktaydı (Roux, 2005: 375).

Fatih Mehmet Yiğit