ATATÜRK'ÜN SON ZAFERİ

HATAY'IN TÜRKİYE'YE KATILIŞI

"Hatay benim namusumdur...

Kırk asırlık Türk yurdu, düşman elinde kalamaz!" 

Başbuğ ATATÜRK

Misak-ı Milli sınırları içerisinde bulunan Hatay ( İskenderun Sancağı ) Fransa ile yapılan 1921 Ankara Antlaşmasıyla Türkiye sınırları dışında kalmıştı. Bölge Suriye ile birlikte Fransız mandası altına girmişti. Ancak Türkiye Hatay’daki Türklerin haklarının korunması ve bölgeye özerklik verilmesi ile ilgili bazı maddeleri antlaşmaya eklemişti. Ankara Antlaşmasına göre bölgede özerk bir yönetim kurulacaktı. Türk kültürünün gelişmesi için her türlü imkan oluşturulacak ve Türkçe resmi bir niteliğe sahip olacaktı.

1920’li yıllarda Hatay ve çevresinin yönetimini idari olarak Suriye’den ayırmaya başlayan Fransa’ya Suriye’den ciddi tepkiler geldi. Buna rağmen Fransa, Hatay ve çevresini Kuzey Suriye Hükümeti olarak Milletler Cemiyetinde tescil ettirdi. Böylece İskenderun Sancağının özerkliği uluslararası alanda kabul edilmiş oldu.

Fransa 1935 yılında Suriye ve Lübnan üzerindeki mandasını kaldırdı. 9 Kasım 1936’da Suriye ile bir antlaşma yapan Fransa İskenderun dahil bölgedeki tüm haklarını Suriye hükümetine devretti. Atatürk hasta olmasına rağmen bu gelişmeleri yakından takip ediyor ve Hatay'ı Anavatana katmak için fırsat kolluyordu.

 Fransanın bu girişimine karşı Türkiye, Ankara antlaşmasının ihlal edildiğini ifade etti ve bu devir antlaşmasını tanımadığını ilan etti. Fransa’ya diplomatik yoldan konunun çözülmesini önerdi. Fransa bu teklifi reddetti.  Bu gelişmeler üzerine 9 Ekim 1936 tarihinde Türkiye Fransa’ya bir nota vererek İskenderun’un da Suriye ve Lübnan gibi bağımsız bir devlet olması gerektiğini bildirdi. Bu durum üzerine konu Milletler Cemiyetine götürüldü. Milletler cemiyetinde İskenderun ve Antakya iç işlerinde tam bağımsız, dış işlerinde Suriye’ye bağlı özerk bir devlet olduğu kabul edildi.

Fransa Milletler Cemiyetinin bu kararının uygulamasını ağırdan alınca Türkiye Hatay sınırına asker yığarak kararlılığını gösterdi.

Başbuğ Atatürk:¨TBMM'nin kürsüsünden milletime söz verdim. Hatay’ı alacağım.” Diyerek Hatay'ı, Türkiye'ye katma kararlılığını bir daha göstererek hasta ve yorgun olmasına rağmen Fransa'ya gözdağı vermek için 24 Mayıs 1938'de Adana'yı ziyaret etti ve Türk Ordusuna Hatay'a girmek için  hazır ol emri verdi ve Ordu birliklerini denetledi.

 Bu durum üzerine Fransa, Hatay ile ilgili tavrını yumuşatarak Hatay’daki valisini çekerek yerine bir Türk vali atadı. Daha sonra iki ülke arasında anlaşma yapılarak Hatay’ın toprak bütünlüğü ve siyasi statüsünün ortaklaşa korunması kararlaştırıldı ve bu çerçevede 5 Temmuz 1938 de Türk askeri Hataya girdi.

Ağustos 1938’de Türkiye ile Fransa’nın gözetimi altında Hatay Meclisi seçimleri kararı alınınca da, seçimlerin âdil bir şekilde yürütülmesi ve seçim güvenliği için Kurmay Albay Şükrü Kanatlı yönetiminde beş bin kişilik Türk Tugayı 5 Temmuz'da Atatürk'ün emriyle Payas ve Hassa'dan Hatay'a girmişti. 24 Ağustos 1938'de yeni seçilen meclis 2 Eylül'de oy birliği ile Hatay Cumhuriyeti'ni ilân etti ve Tayfur Sökmen Cumhurbaşkanı seçildi.

Türk Kurtuluş Savaşı döneminde İskenderun Sancağı'ndaki Fransız işgaline karşı bölgeki direniş hareketinin örgütlenmesinde ön ayak olan Tayfur Sökmen'e ait fotoğraflar.

 1938 Eylül’ünde ise Sancak Meclisi ilk toplantısını yaparak Hatay Cumhuriyetini ilan etti.  23 Haziran 1939 tarihinde Hatay Meclisi oy birliği ile aldığı bir karar ile Türkiye’ye katıldı. Aynı gün Fransa ile Hatay'ın Türkiye'ye katıldığı ile ilgili bir antlaşma yapıldı. 

*Avrupalılar Çin’in kuzeyine “Hıtay” derlerdi (Rusçada “Kitay”). “Hıtaylar” ismini taşıyan yarı göçebe Türk kabileleri 10. yüzyılda Mançurya’yı ve Çin’in kuzeyini işgal etmişler ve burasının ismi “Hıtay” kalmıştı.Atatürk “Hıtaylar”ın Anadolu’ya da gelmiş olduklarına inanıyordu. “40 asırlık Türk yurdu” saydığı Antakya’ya Hatay ismini bu yüzden vermişti.

9 Eylül 1936 tarihinde Fransa Suriye ile antlaşma yaparak Suriye’ye bağımsızlık verilmesini kabul etti, fakat özel statüye sahip İskenderun Sancağı’nın durumu göz ardı edildi. Bu durumda, Atatürk'ün talimatı ile Türkiye 9 Ekim 1936’da Fransa’ya nota verdi. Konu; Türkiye ve Fransa arasında alınıp, verilen notalar sonucunda varılan mutabakata göre Milletler Cemiyetine taşındı. Atatürk, 1 Kasım 1936’da T.B.M.M’nin açılışında sancak konusunda devletin tavrını açıkça ortaya koydu. Ertesi gün Atatürk sancağa “Hatay” adını verdi. Aralık 1936’da şeklini belirlediği Hatay Bayrağını Hataylılara armağan etti.

2 Eylül 1938 günü Hatay Devleti kuruldu ve Devletin adı “Hatay” olarak kabul edildi.

Hatay Millet Meclisi, 29 Haziran 1939'da oy birliği ile Türkiye'ye katılma kararı aldı. 23 Temmuz 1939'da Pazar günü saat 11.40'ta yapılan Anavatana katılış töreninde, Antakya'da kışladan Fransız bayrağı indirilerek Türk Bayrağı çekildi. Böylece, Türkiye'nin 67'nci Vilayeti kurulmuş oldu.

Kutlu olsun.

Fatih Mehmet Yiğit