(ÇİN KAYNAKLARINDA GEÇEN) HUN VE GÖKTÜRKLERDE SUÇ VE CEZALAR

HUNLAR:

1. Kaynak: Sima Qian - Shiji (Tarihi Kayıtlar) - MÖ 109-91

Orijinal Metin (Klasik Çince):

其法，拔刃尺者死，坐盜者沒入其家；有罪，小者軋，大者死。獄久者不過十日，一國之囚不過數人。

Türkçe Çeviri:

"Onların yasası şöyledir: [Kınından] bir fıt (≈30 cm) çekilen kılıç [ile saldıran] ölümle cezalandırılır, hırsızlık yapanın aile mal varlığına el konulur; suçu olanlar, küçük suçlar için kemiklerine [tahta] bir aletle bastırılır (veya ezilir), büyük suçlar için ölüm [cezası verilir]. Duruşmalar en fazla on gün sürer, tüm ülkedeki mahkûmların sayısı birkaç kişiyi geçmez."

Açıklama:

"Kınından bir fit çekilen kılıç": Bu, bir cinayet veya ciddi bir yaralama girişimini tanımlayan sembolik bir ifadedir. Niyetin cezalandırıldığını gösterir; yani sadece fiilin işlenmesi değil, niyet de çok önemlidir.

Hırsızlık Cezası: Cezanın bireysel olmaktan ziyade aile boyutu olması dikkat çekicidir. Göçebe bir toplumda hayvan sürüleri bir ailenin temel geçim kaynağı olduğu için, "aile mal varlığına el konulması" son derece ağır bir cezadır.

"Kemiklere aletle bastırma" (軋 - yà): Bu cezanın tam olarak ne olduğu konusunda tartışmalar vardır. Bazı tarihçiler bunun eklem yerlerine tahta mengene benzeri aletlerle baskı uygulamak (işkence) olduğunu, diğerleri ise sembolik olarak bir arabasının tekerleğinin altına yatırılıp geçilmesi (belki de tahta bir maketle) şeklinde bir aşağılama veya "ezilme" cezası olduğunu öne sürer.

Çabuk Yargılama ve Az Mahkûm: "10 gün" ve "birkaç mahkûm" ifadeleri, Hun hukuk sisteminin son derece çabuk işlediğini ve yazılı, karmaşık bir hukuk geleneğinden ziyade sözlü ve pratik kurallara dayandığını gösterir. Göçebe bir toplumda uzun süreli hapis cezaları pratik değildir.

2. Kaynak: Ban Gu - Han Shu (Han Hanedanlığı'nın Tarihi) - MS 32-92

Orijinal Metin (Klasik Çince):

其法，拔刃尺者死，坐盜者沒入其家。有罪，小者軋，大者死。獄久者不過十日，一國之囚不過數人。

Türkçe Çeviri:

"Yasaları şöyledir: Kınından bir fit çekilen kılıç için ölüm [cezası verilir], hırsızlık suçundan hüküm giyenin ailesinin malı mülkü el konulur. Suç işleyen, küçük suç işleyen ezilir, büyük suç işleyen öldürülür. Duruşmalar on günden uzun sürmez, bütün ülkedeki tutuklu sayısı birkaç kişiyi geçmez."

Açıklama:

Ban Gu'nun kaydı,Sima Qian'ınkine neredeyse kelimesi kelimesine benzer. Bu, bu hukuk kurallarının Han Hanedanlığı döneminde de Hunlara atfedilen standart bir tanım olarak kabul gördüğünü gösterir.

3. Kaynak: Sima Qian - Shiji (Tarihi Kayıtlar) - Ek Bilgiler

Orijinal Metin (Klasik Çince):

呼衍氏、蘭氏、其後有須卜氏，此三姓其貴種也。…… 而單于朝出營，拜日之始生，夕拜月。其坐，長左而北鄉。日上戊己。其送死，有棺槨金銀衣裘，而無封樹喪服；近幸臣妾從死者，多至數千百人。

Türkçe Çeviri:

"Huyan boyu, Lan boyu ve onlardan sonra gelen Xubu boyu, bu üç soy asil soylardır. ... Ve Şanyu (Hükümdar) sabah kampından çıkar, doğan güneşe tapar, akşamları aya tapar. Oturma düzenleri, [en] solda [oturan] büyükler ve kuzeye dönük [oturmak] şeklindedir. Günler [için] 'Wu' ve 'Ji' [tercih edilir]. Ölülerini gömerken, tabutlar, altın ve gümüş, giysiler ve kürkler vardır, ancak mezar höyüğü, ağaç dikmek veya yas giysileri yoktur; [Şanyu'ya] yakın olan, lütuf gören bakanlar ve cariyeler [ölen kişiyle birlikte] ölümü takip eder, [sayıları] bazen binlerce veya yüzlerce kişiye kadar çıkar."

Açıklama:

Bu metin doğrudan ceza hukukundan bahsetmez,ancak Hun toplum yapısı ve adalet anlayışı hakkında kritik ipuçları verir:

Asil Soylar: Hukuku uygulama ve yargılama yetkisinin bu asil boyların elinde olduğu anlaşılır. Yargı, bir devlet memurları sınıfından ziyade, kabile aristokrasisi tarafından yürütülür.

İnsan Kurban Etme: "Ölümü takip edenler" ifadesi, ölen bir Şanyu (Hükümdar) ile birlikte, ona hizmet eden insanların (bakanlar, hizmetkârlar, askerler) kurban edildiği uygulamayı anlatır. Bu, en uç ceza veya dini-sosyal bir yükümlülük olarak görülebilir ve devletin/toplumun birey hayatı üzerindeki mutlak otoritesini gösterir.

GÖKTÜRKLER:

4. Kaynak: Hou Han Shu (Sonraki Han Hanedanlığı Tarihi) - MS 5. yüzyıl

Orijinal Metin:

其法常從月盛壯時攻戰，月虧則退兵。其攻戰斬首虜，賜一卮酒，而所得鹵獲因以予之，得人以為奴婢。故其戰，人人自為趨利。

Türkçe Çeviri:

"Savaş metodları genellikle dolunay zamanında saldırmak, ay küçülürken geri çekilmek şeklindedir. Savaşta bir kafa kesen veya esir alan bir kase şarapla ödüllendirilir ve ele geçirdiği ganimeti kendisi alır, ele geçirdiği insanları da köle olarak tutar."

Açıklama:

Bu metin doğrudan ceza sisteminden bahsetmez ama Hun toplum yapısını anlamamızı sağlar:

Kölelik kurumu: Savaşta ele geçirilen insanların köle yapılması

Ganimet dağıtımı: Bireysel başarının ödüllendirilmesi

Askeri disiplin: Belirli ay evrelerine göre savaş taktikleri

5. Kaynak: Wei Shu (Wei Hanedanlığı Tarihi) - MS 6. yüzyıl

Orijinal Metin:

匈奴之俗，歲有三龍祠，常以正月、五月、九月戊日祭天神。……因會議課校人畜計。

Türkçe Çeviri:

"Hunların geleneğinde yılda üç kez ejderha tapınağında toplanırlar, genellikle birinci, beşinci ve dokuzuncu ayların Wu gününde gökyüzü tanrısına kurban sunarlar... Bu toplantılarda insan ve hayvan sayımı yapılır, hesaplar tutulur."

Açıklama:

Dini ve idari birleşme: Dini törenlerle idari işlerin birlikte yürütülmesi

Nüfus ve hayvan sayımı: Düzenli kayıt tutma geleneği

Toplu karar alma: Büyük törenlerde önemli meselelerin görüşülmesi

6. Kaynak: Zhou Shu (Zhou Hanedanlığı Tarihi)

Zhou Shu'nun 50. Bölümü'ndeki "Göktürklerin Kaydı"

Orijinal Metin:

其刑法反叛、殺人、及奸人之婦、盜馬絆者皆死；淫者割勢而腰斬之；鬥傷人者隨輕重輸物，盜馬及雜物者各十餘倍徵之。

Türkçe Çeviri:

"Ceza hukuklarına göre: isyan, cinayet ve başka birinin karısıyla zina yapanlar, at çalanlar (hırsızlık ve yolsuzluk yapanlar) ölümle cezalandırılır; zina yapan hadım edilir ve belinden ikiye kesilir; kavga edip yaralayanlar yaranın ağırlığına göre mal öder, at veya çeşitli eşya çalanlar çaldıklarının on katını tazmin eder."

Açıklama:

Bu en detaylı kayıtlardan biridir:

Ölüm cezası gerektiren suçlar: İsyan, cinayet, zina, at hırsızlığı

Bedel ödeme sistemi: Yaralama durumunda maddi tazminat

Ağır cezalar: Zina için çifte ceza (hadım + idam)

Katlı tazminat: Hırsızlıkta çalınanın 10 katını ödeme

7. Kaynak: Bei Shi (Kuzey Hanedanlıklar Tarihi)

Orijinal Metin:

其徵發兵馬，科稅雜畜，輒刻木為數，并一金鏃箭蠟封印之，以為信契。

Türkçe Çeviri:

"Asker ve at toplama, çeşitli hayvan vergilendirme işlerinde, genellikle tahta üzerine çentik atarak kayıt tutarlar ve bunun yanına altın uçlu bir ok ve balmumu mühür ekleyerek mühürlerler, bunu güven sözleşmesi olarak kullanırlar."

Açıklama:

Yazısız hukuk: Tahta çentiklerle kayıt tutma

Resmi belge sistemi: Mühürlü ok sembolü

Vergilendirme: Hayvan bazlı ekonomi

Önemli Ek Bilgiler:

1. Hukuk Özellikleri:

Sözlü gelenek: Yazılı kanunlardan ziyade töre ve gelenek

Pratik çözümler: Göçebe yaşama uygun basit kurallar

Hızlı yargı: Uzun davalardan kaçınma

2. Cezaların İşlevi:

Toplumsal düzen: Klan yapısını koruma

Ekonomik denge: Hayvan varlığını koruma

Askeri disiplin: Ordu düzenini sürdürme

3. Kültürel Kökenler:

Gök Tanrı inancı: Adaletin tanrısal kaynağı

At kültürü: Atlarla ilgili suçlara ağır cezalar

Klan bağları: Kolektif sorumluluk

Bu kaynaklar, Hun hukuk sisteminin göçebe yaşam tarzına uygun, pratik ve caydırıcı cezalara dayalı, sözlü geleneğe dayanan bir sistem olduğunu göstermektedir. Her ne kadar Çin kaynakları önyargılı olabilse de, tutarlı bir şekilde benzer bilgiler vermeleri sistemin genel çerçevesini anlamamıza olanak sağlamaktadır.

---

Genel Değerlendirme ve Açıklamalar

Kaynak Sorunu: Tüm bu bilgiler, Hunların kendileri tarafından değil, onların siyasi ve askeri rakibi olan Çinliler tarafından yazılmıştır. Bu nedenle, betimlemeler bazen önyargılı, küçümseyici veya dışarıdan bir gözlemcinin yüzeysel yorumu olabilir.

Bozkır Yaşamın Etkisi: Hun hukuku, bozkır yaşam tarzının gerekliliklerine uygun olarak son derece pratik, sade ve hızlıdır. Uzun davalar veya kalabalık hapishaneler göçebelikle bağdaşmaz.

Cezaların Amacı: Cezaların temel amacı, toplumsal düzeni sağlamak ve özellikle hayvan hırsızlığı gibi bozkır ekonominin temelini tehdit eden suçları caydırmaktır. Cezalar genellikle caydırıcı niteliktedir.

Askeri Karakter: "Kılıç çekme" ile ilgili yasa, Hun toplumunun ne kadar askeri bir karaktere sahip olduğunu gösterir. İç düzeni sağlamak, dış düşmanlara karşı savaşmakla paralel bir zihniyete dayanır.

Kolektif Sorumluluk: Hırsızlık cezasında görüldüğü gibi, suç genellikle sadece bireyi değil, tüm aileyi (klanı) etkiler. Bu, bozkır toplumlarda görülen kolektif sorumluluk anlayışının bir yansımasıdır.

Sonuç olarak, Hun ceza sistemi; hızlı, sert, caydırıcı ve bozkır yaşam tarzına uygun pratik kurallardan oluşan, yazılı olmayan bir gelenek hukuku olarak tanımlanabilir.

Derleme: Fatih Mehmet Yiğit